این روزها با وجود بالا رفتن دمای هوا و از طرفی دیگر کمبود نزولات آسمانی در سال پیشین، آب و برق به عنوان اصلی ترین نیازها با کمبود جدی مواجه است. گرچه وجود آب و ضروری بودن آن برای حیات بشر در تمام ادوار تاریخ امری مبرهن و غیرقابل انکار است، اما در گذشته به سبب کثرت آب و کمبود جمعیت، کمتر توجهی به هدر رفت و یا نحوه استفاده از آن می شده است.

این روزها با وجود بالا رفتن دمای هوا و از طرفی دیگر کمبود نزولات آسمانی در سال پیشین، آب و برق به عنوان اصلی ترین نیازها با کمبود جدی مواجه است. گرچه وجود آب و ضروری بودن آن برای حیات بشر در تمام ادوار تاریخ امری مبرهن و غیرقابل انکار است، اما در گذشته به سبب کثرت آب و کمبود جمعیت، کمتر توجهی به هدر رفت و یا نحوه استفاده از آن می شده است.

اما امروزه بنا بر عللی که پیشتر ذکر شده کمبود آن به شدت حس شده و همه را به فکرِ راه و چاره انداخته است.

اعتدال و میانه روی از زیباترین صفاتی ست که انسان برای سیر تکامل و بهبود روند فردی و اجتماعی خود ملزم به رعایت آن می باشد. فردی که از این خط و مسیر عدول نماید، قطعا دچار افراط و زیاده روی می شود که این بینش و رفتار از نظر عقل و شرع مذوم و ناپسند است و یا اینکه دچار تفریط و کوتاهی می گردد که این نیز خود عملکردی نکوهیده و پلشت می باشد.

قانون نانوشته زندگی تجربی انسان این را به او آموخته که افرادی که دچار افراط و تفریط می شوند، هیچگاه نتوانسته اند به هدف و مقصد ایده ل زندگی خآآالآل زندگی خود دست یابند، از اینروی می بینیم عقلای هر قوم و آئین از همکیشان و پیروان خود می خواهدند تا مسیر اعتدال و میانه روی را بپیمایند.

بر همین اساس اسلام که دین فطرت و سالم زیستن است از مسلمانان می خواهد تا در هر بُعد راه اعتدال و میانه روی را پیموده و از زیاده روی و سستی اجتناب نمایند. 

یکی از صفاتی که ریشه در زیاده روی و بی مبالاتی نوع بشر دارد، اسراف است.

اسراف را در عبارتی کوتاه می توان به زیاده روی در هر چیز تعریف کرد. مطلق بودن تعریف زیاده روی و یا استفاده بیش از نیاز بدین سبب است که برخی گمان دارند که اسراف فقط در خورد و نوش بوده و دیگر ابعاد زندگی و  اعمال انسان را در بر نمی گیرد و دیگر زوایای زندگی فارغ از آن است. و این یک فکر ناصحیح است. مثلا اسراف در وقت، زیاده روی در نوع پوشش و… 

اگر با نگاهی تیزبینانه­ تر به مقوله اسراف بنگریم، می بینم اسراف نشأت گرفته از حرص است. چرا که حرص، آتش درونی خواهشات انسان است که او را وادار به اسراف می نماید. و از منظر شریعت حرص هم چیزی نازیبا می باشد، حتی عبادت زیاد زمانی که منجر به متضرر شدن دیگران گردد، از منظر شریعت قابل پذیرش نیست.

 اسراف در آیات:

خداوند در کلام پاک خود بسیاری از صفات بد را برشمرده و انزجار و غضب خود نسبت به آن صفات و افرادی که مبتلا بدان هستند را به صراحت بیان داشته که اسراف و اسراف گران از قاعده مستثنی نیستند.

 «وَلَا تُسْرِفُوا إِنَّهُ لَا يُحِبُّ الْمُسْرِفِينَ»  (اسراف نکنید، زیرا که خداوند اسراف‌کنندگان را دوست نمی‌دارد. انعام 141)

«وَكُلُوا وَاشْرَبُوا وَلَا تُسْرِفُوا إِنَّهُ لَا يُحِبُّ الْمُسْرِفِينَ»  و بخورید و بنوشید ولی اسراف و زیاده‌روی مکنید که خداوند مسرفان و زیاده‌روی کنندگان را دوست نمی‌دارد.  (اعراف 31)

«وَآتِ ذَا الْقُرْبَى حَقَّهُ وَالْمِسْكِينَ وَابْنَ السَّبِيلِ وَلَا تُبَذِّرْ تَبْذِيرًا  إِنَّ الْمُبَذِّرِين كَانُوا إِخْوَانَ الشَّيَاطِينِ وَكَانَ الشَّيْطَانُ لِرَبِّهِ كَفُورًا» (27) حق خویشاوند را (از قبیل: صله‌ی رحم و نیکوئی و مودّت و محبّت)، و حق مستمند و وامانده‌ی در راه را (از قبیل: زکات و صدقه و احسان)، بپرداز، و به هیچ وجه باد دستی مکن.* بی‌گمان باد دستان دوستان اهریمنانند (و گوش به وسوسه‌های ایشان می‌دارند و در انجام بدیها همسان و همگامند) و اهریمنان بسیار ناسپاس (نعمتهای) پروردگار خود هستند (و تمام توان خویش را در فساد و نافرمانی از خدا می‌گذرانند. باد دستی هم فساد و نافرمانی‌است، از آن خویشتن را برحذر دارید تا همچون اهریمنان بشمار نیائید و با ایشان در آخرت به دوزخ نیفتید).

«وَأَنَّ الْمُسْرِفِينَ هُمْ أَصْحَابُ النَّارِ » (اسرافکاران، دوزخی و همدم آتشند. غافر43)

اسراف در حدیث:

حدیث که دومین منبع و اصل اسلامی است نسبت به اسراف بی توجه و با نگاهی گذرا می توان روایات و احادیث گوناگونی که دلالت بر شناعت اسراف دارند را یافت.

یکی از زیباترین جلوه های رسالت رسول خدا ـ صلی الله علیه و سلم ـ این نکته است که هیچ زاویه از زندگی ایشان مستور و پوشیده نمانده و اصحاب و یاران ایشان تمام ابعاد زندگی آنحضرت را به وضوح بیان داشته اند.

نقل شده که رسول خدا ـ صلی الله علیه و سلم ـ فرمودند: «كُلُوا وَتَصَدَّقُوا وَالْبَسُوا فِي غَيْرِ إِسْرَافٍ وَلَا مَخِيلَةٍ»  بخورید و صدقه بدهید و بپوشید البته بدون اینکه اسراف و یا تکبر نمایید (سنن نسائی2558)

نیز نقل شده که رسول خدا ـ صلی الله علیه و سلم ـ اسراف را از جمله مواردی برشمرده اند که مورد نکوهش خداوند است: «عن أبي هريرة قال قال رسول الله صلى الله عليه و سلم ( إن الله يرضى لكم ويكره لكم ثلاثا فيرضى لكم أن تعبدوه ولا تشركوا به شيئا وأن تعتصموا بحبل الله جميعا ولا تفرقوا ويكره لكم قيل وقال وكثرة السؤال وإضاعة المال ) » صحیح مسلم (1715)

از حضرت ابوهریره نقل شده که رسول خدا فرمودند: خداوند سه چیز را بر ای شما دوست دارد و سه چیز را برای شما ناپسند می داند. چیزهای که برای شما دوست دارند، عبارتند از: او را بپرستید و بدو شریکی نورزید؛ به ریسمان او چنگ بزنید و متفرق نشوید؛ و جر و بحث کردن و زیاد سوال پرسیدن و ضایع نمودن مال را برای شما خوش ندارد.

اسراف در کلام حکما:

 انوری در شعری پیرامون اسراف چنین گوید:

روی در گفته خدای آور

حق «لا تسرفوا» بجای آور

خیمه عاریت برین سر راه

بزن و دست ظلم کن کوتاه

قصر سازی و جمع مال کنی

گردن خویش پر و بال کنی

حکیم سعدی در مورد اسراف و عواقب زیاده روی چنین نصیحت می کند:

چو دخلت نیست خرج آهسته تر كن

كه می گویند ملاحان سرودی

اگر باران به كوهستان نبارد

به سالی دجله گردد خشك رودی

جدای از پیام آیات و روایاتی که گذشت، باید هر فرد فهیم برای حفظ آبادانی سرزمین و میهن خویش کوشا باشد.

چرا که زمین امانت آیندگان در دست ماست.

عصمت الله تیموری