عَنْ زَيْدِ بْنِ أَرْقَمَ، قَالَ: قَالَ أَصْحَابُ رَسُولِ اللَّهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ: يَا رَسُولَ اللَّهِ مَا هَذِهِ الْأَضَاحِيُّ؟ قَالَ: «سُنَّةُ أَبِيكُمْ إِبْرَاهِيمَ» قَالُوا: فَمَا لَنَا فِيهَا يَا رَسُولَ اللَّهِ؟ قَالَ: «بِكُلِّ شَعَرَةٍ، حَسَنَةٌ» قَالُوا: ” فَالصُّوفُ؟ يَا رَسُولَ اللَّهِ قَالَ: «بِكُلِّ شَعَرَةٍ مِنَ الصُّوفِ، حَسَنَةٌ» (سنن ابن ماجه) «اصحاب رسول الله ـ صلی‌الله‌علیه‌و‌سلم ـ از آن حضرت پرسیدند که این قربانی‌ها چیست؟ ایشان فرمودند: قربانی سنت و روش پدرتان ابراهیم می‌باشد، اصحاب پرسیدند: برای ما در آن چه فایده‌ای است؟ آن حضرت فرمودند: در مقابل هر موی آن برای شما یک نیکی می‌باشد، اصحاب دوباره پرسیدند: در مقابل پشم آن چه؟ آن حضرت فرمودند: در مقابل هر مویِ پشم آن نیز یک نیکی می‌باشد.»

عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ، قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ: «مَنْ وَجَدَ سَعَةً لِأَنْ يُضَحِّيَ فَلَمْ يُضَحِّ، فَلَا يَحْضُرْ مُصَلَّانَا» (المستدرک للحاکم)

«کسی که توانایی مالی برای قربانی را داشته باشد و قربانی نکند هرگز به عیدگاه ما حاضر نشود.»

احکام تکبیرات تشریق:

خواندن تكبيرات تشريق (الله اكبر الله اكبر، لا اله الا الله و الله اكبر،  الله اكبر ولِلّه الحمد)  ـ در روزهای تشریق ـ یکبار متصل بعد از نمازهای فرض با صدای بلند بر هر نمازگزار (امام، مقتدی، مرد، زن، مسافر و مقیم ) واجب است.

 البته زنان بدین خاطر که صدایشان برای نامحرم عورت است، تکبیرات را آهسته بخوانند.

شخص مسبوق هم بعد از کامل کردن نمازش، تکبیرات تشریق را با آواز بلند بخواند.

شروع تکبیرات: از نماز صبح روز عرفه(نهم) می‌شود و تا عصر روز (سیزدهم) ادامه دارد. (جمعاً 5 روز).

روزه گرفتن در روز عید قربان: روزه گرفتن در این روز حرام است، البته سنت است در این روز قبل از قربانی کردن چیزی نخورد و خوردن خود را با گوشت قربانی شروع نماید.

قربانی و حکم شرعی آن:

قربانی، شرعا به حیوانات مخصوصی (شتر، گاو، گاومیش، بُز و میش) اطلاق می‌گردد که به نیت ثواب در ایام قربانی ذبح می‌شود. قربانی از شعائر اسلام بوده و رسول اکرم ـ صلی الله علیه و سلم ـ نیز بعد از هجرت در طول ایامی که در مدینه منوره تشریف داشتند هر سال این عبادت مهم را انجام می‌دادند، لذا به اعتقاد جمهور علمای اسلام قربانی بر هر مسلمان (مرد و زن) عاقل، بالغ و مقیمی که مالک نصابی باشد واجب است. بنابراین بر دیوانه، کودک و مسافر قربانی واجب نیست.

نصاب قربانی:

بر شخصی که مالک 479/87 گرم طلا یا معادل قیمت آن از پول نقد یا مال تجارت یا وسایل خانه که اضافه از نیازهای اصلی باشد، قربانی واجب است.

ü      شخص مقروض بعد از ادا کردن قرض اگر صاحب نصاب باقی ماند، قربانی بر او واجب و در غیر اینصورت واجب نیست.

ü      خانم‌ها در وجوب قربانی با مردها برابرند، یعنی  اگر صاحب نصاب هستند بر آنها نیز قربانی واجب است و شوهر می‌تواند با اجازه‌ی زن از مال وی قربانی نماید.

ü      خانم ها غالباً صاحب نصاب نیستند اما اگر شوهر مهریه آنها را بپردازد صاحب نصاب می‌شوند، بنابر این فقط در صورتی که مهرشان معجل(نقدی) و شوهر ثروتمند باشد قربانی واجب است.

وجوب قربانی در هر سال: قربانی برای شخصی که صاحب نصاب است هر سال مانند زکات واجب است، البته برای وجوب قربانی حولان حول(چرخش سال) شرط نیست. کسی که قربانی بر او واجب بوده و تاکنون انجام نداده باید بخاطر قربانی نکردن در سالهای گذشته از خداوند طلب مغفرت نماید و به ازای هر سال، قیمت قربانی را صدقه کند.

ایام قربانی: ایام قربانی سه روز می‌باشد که از صبح روز دهم ذی الحجه شروع و تا غروب دوازدهم ذی الحجه ادامه دارد. در شبِ این ایام، نیز قربانی جایز می‌باشد گرچه در روز بهتر است. درجاهایی که نماز عید خوانده می‌شود قبل از نماز قربانی جایز نیست، البته در روستایی که نماز عید خوانده نمی‌شود بعد از طلوع، قربانی جایز می‌باشد. قربانی در روز دهم افضل و پس از آن یازدهم و دوازدهم می‌باشد. البته اگر بنابر عذری در روز اول، نماز عید خوانده نشد مسلمانان می‌توانند در همان روز پس از سپری شدن وقت نماز عید، قربانی کنند.

سن حیوان قربانی: سن معتبر در قربانیِ شتر پنج سال، در گاو و گاومیش دو سال و در گوسفند(میش، بز) یک سال می‌باشد و در صورتی که یک روز هم از سن مذکور کمتر داشته باشد قربانی جایز نیست. البته گوسفندی (بره‌ای) که شش ماه و بالاتر دارد و بدلیل چاقی مانند گوسفندِ یک ساله به نظر می‌رسد برای قربانی ایرادی ندارد.

عیوبی که مانع جواز قربانی است:

مسأله: حیوان قربانی اگر به اندازه‌ای لَنگ باشد که با سه دست و پا راه رفته و یکی از آنها را اصلاً نتواند بر زمین بگذارد یا آن را بر زمین گذاشته البتّه نمی‌تواند با آن راه برود، قربانی کردن آن درست نمی‌باشد، امّا اگر بر زمین گذاشته و به حالت لنگی راه می‌رود قربانی آن درست است.

مسأله: اگر حیوانی چنان لاغر باشد که استخوانش مغز نداشته باشد قربانی آن درست نیست، اگر لاغری آن حیوان به این اندازه نرسد قربانی کردن آن درست است، البتّه قربانی حیوان چاق وفربه بهتر است.

مسأله: قربانی کردن حیوانی که اصلاً دندان ندارد درست نمی‌باشد. ولی اگر دندان‌هایش به حدّی باشد که بتواند با آنها بچرد و علف بخورد، قربانی آن درست است.

مسأله: قربانی کردن حیوانی که اصلاً گوش ندارد جایز نیست ولی اگر گوش دارد البته بسیار کوچک اند(درعرف منطقه‌ی ما به چنین حیوانی کُر می‌گویند) اشکالی ندارد.

مسأله: قربانی کردن حیوانی که از ابتدا شاخ نداشته باشد، یا داشته باشد امّا از وسط شکسته باشد جایز است، البته اگر از بیخ کنده شود، که اثر آن به مغزش رسیده باشد قربانی آن جایز نیست.

مسأله: قربانی کردن حیوانی که به بیماری خارش (گَرگی) مبتلا است درست است، البتّه اگر به علّت آن بسیار لاغر شده و اثر گَرگی به گوشت سرایت کرده باشد آن وقت درست نیست.

مسأله: اگر شخصی حیوانی جهت قربانی خرید، سپس آن حیوان چنان معیوب شد که قربانی کردن آن جایز نبود، باید عوض آن، حیوانی دیگر خریداری وذبح نماید، البتّه اگر آن شخص فقیر است و بر او قربانی واجب نیست آن وقت برایش ذبح همین قربانی درست است!

مسأله: اگر حیوان قربانی کور باشد، باید توجّه شود که اگر یک سوم یا بیشتر بینایی چشم آن از بین رفته باشد قربانی آن حیوان جایز نیست، در غیر این صورت جایز می‌باشد، و اگر یک سوم گوش یا دم حیوان یا بیشتر از آن بریده شده باشد قربانی آن جایز نیست، در غیر این صورت جایز می‌باشد.

مسأله: قربانی حیوانی که پستانش قطع یا خشک شده یا چنان معیوب است که بچه‌اش نمی‌تواند از آن شیر بمکد، جایز نمی‌باشد.

مسأله: قربانی کردن گوسفندی که مادرزاد یک پستان داشته باشد یا به علت بیماری یک پستانش از بین برود، یا سر پستان‌هایش قطع شده باشد، جایز نیست.

مسأله: قربانی کردن گاو، یا شتری که یکی از چهار پستانش از بین رفته و یا شیرش خشک شده جایز، و اگر دو پستانش از بین رفته و یا شیرشان خشک شده، جایز نمی‌باشد.

مسأله: اگر حیوانی را که برای قربانی خریداری کرده از ابتدا سالم و بی‌عیب بود، امّا دروقت ذبح کردن بر اثر کشمکش، در حیوان عیب و نقصی پدید آمد، در این صورت اشکالی ندارد و قربانی وی درست است

مسأله: قربانی کردن خصی (حیوانی که اخته باشد) جایز بلکه افضل است.

مسأله: اگر قربانی شخصی گم شد، بدین خاطر حیوانی دیگر به جایش خرید، سپس اوّلی پیدا شد، حال اگر توانگر است، یکی از آن دو حیوان را ذبح کند، ولی اگر فقیر است باید هر دو را ذبح کند! البته پس از آن که اولی از فقیر گم شد لازم نیست دیگری بخرد ولی حالا که خریده هر دو را قربانی کند.

مسأله: اگر شخصی که قربانی بر او واجب بود، در ایّام قربانی، ذبح ننمود، بعد از آن قیمت یک قربانی صدقه نماید، البتّه اگر برای قربانی، حیوانی را خریداری کرده بود بهتر است، که خود حیوان را صدقه نماید ولی اگر به جای صدقه دادن حیوان خریداری شده، به اندازه‌ی قیمت آن صدقه داد نیز اشکالی ندارد.

مسأله: اگر شخصی در ایّام قربانی، به سبب بی‌اطّلاعی، غفلت یا عذری نتوانست قربانی کند، یا ایّام قربانی به اتمام رسیده بود، واجب است که قیمت قربانی را به فقرا و مساکین صدقه نماید، ولی اگر در ایّام قربانی، قیمت حیوانی را صدقه کند قربانی وی، ادا نخواهد شد و مرتکب جرم بزرگی شده است! زیرا قربانی عبادت مستقلی است و همچنان که از ادای روزه، نماز، حج و… زکات ادا نمی‌شود، از دادن صدقه هم قربانی ادا نمی‌شود. از فرمایشات و عمل نبی‌اکرم(صلی الله علیه وسلم) و اصحاب کرام (رضوان الله علیهم اجمعین) نیز چنین معلوم می‌شود.

مسأله: قربانی حیوان آبستن درست است، البته اگر وضع حملش نزدیک است قربانی کردنش مکروه می‌باشد.

مسأله: اگر از حیوان قربانی قبل از ذبح، بچّه‌ای متولّد شد، یا هنگام ذبح از شکمش زنده بیرون آمد، در هر دو صورت ذبح آن بچّه همراه مادرش لازم است.

مصارف گوشت و پوست قربانی: بهتر این است که گوشت قربانی به سه قسمت تقسیم شود: سهمی برای خودش و سهمی برای خویشاوندان اگرچه غنی باشند و دیگری برای فقراء و نیازمندان. و در صورت عیال‌دار بودن می‌تواند همه گوشت را نگه دارد و نیز می‌توا ند پوست قربانی را خودش استعمال کند یا (به غنی و فقیر) هدیه بدهد اما اگر گوشت، پوست، کله پاچه و … را فروخت پول آن را باید صدقه نماید و در اینصورت مستحق آن فقط فقراء و دیگر مستحقین می‌باشند، نه اقوام و آشنایان ثروتمند.

ضمناً: مزد قصاب نیز نباید از پوست و گوشت قربانی داده شود.

 مسأله: پوست قربانی حکم گوشت را دارد، یعنی همان طور که دادن گوشت قربانی به غنی و فقیر و یا اصول و فروع و دیگرخویشاوندان و … جایز است، بخشیدن پوست قربانی نیز به این افراد درست است.

 مسأله: با پولی که از فروختن پوست قربانی بدست آمده، پرداخت حقوق استاد مدرسه ، امام مسجد و تعمیر مساجد و مدارس (توسط قربانی کننده) جایز نیست.

والله اعلم بالصواب

«پیشاپیش فرارسیدن عید سعید قربان بر شما مردم متدین و دین دوست و عموم مسلمین جهان مبارک باد»

منابع و مآخذ:

1-الدر مع الرد/ علامه ابن عابدین شامی 2- الفتاوی الهندیه/مولانا نظام الدين البلخي و…4-امدادالفتاوی/ مولانا اشرف علی تهانوی5-جواهر الفقه  / مفتی محمد شفیع عثمانی6-آپ کی مسائل اور اُن کاحل / مولانا محمد یوسف لدهیانوی7- فتاوای رحیمیه /  مفتی سید عبدالرحیم لاجپوری8-مسائل عیدین و قربانی /  مولانا رفعت قاسمی9-احسن الفتاوی/مفتی رشید احمد10-قاموس الفقه/ مولانا خالد سیف الله رحمانی

دارالافتاء حوزه علمیه انوارالعلوم خیرآباد- تایباد-   تلفکس 05154663622-    alanwarislam@gmail.com

تلگرام: @anvarweb