بحران آب را جدی بگیرید
یكی از روزهای مرداد 1400 شمسی ست، طبق معمول همه روزه به خانه می‌روم، با گرمای روز عطش شدیدی به من دست داده، تَف و حرارت خانه كمتر از بیرون نیست،  بچه‌ها از فرط شدت گرما بی‌حوصله و اعصاب‌پریشان، هر كدام به گوشه‌ای افتاده‌اند، حس زندگی در خانه جاری نیست، به یكی از پسرهایم می‌گویم: كمی آب برایم بیاور. با بی‌حوصله‌گی می‌گوید: بابا جان اگر آب می‌بود، كولر را خاموش نمی‌كردیم. مادرِ خانه با غرلند می‌گوید:  آب كجا بود، از صبح زود آب شرب روستا قطع شده و میگن جیره بندی کردن و امروز نوبت روستای بالاتر هست. خلاصه كمی آب می‌آورند و گلویم را تازه می‌كنم.
این یک دیالوگ ذهنی بود که با توجه به بحران آبی که در پیش داریم می‌تواند در چند سال آینده برای هر یک از من و شما اتفاق بیفتد.

آب، یكی از عوامل مهم و سرنوشت ساز در زندگی بشر می‌باشد، لزوم آن برای زندگی و استمرار حیات به نحوی‌ست كه جای هیچ گونه شكی برای نوع بشر و مخلوق باقی نمی‌گذارد. بدون آب برای هیچ كس زندگی، رویش و رشد قابل تصور نیست.
از همین رو خداوند فرموده است: «و جعلنا من الماء کل شئ حی». (و هر چيز زنده‏اى را از آب پديد آورديم).
بواسطه آب‌ست كه زندگی در شهرها و د‌هات‌ در جریان‌ست . اگر آب  نباشد، زمین، آن زمین دوست داشتنی نیست، باد، آن بادی نیست که برای ما بشارت باران را بدهد، نه گلی می‌روید و نه بلبلی چهچه می‌زند، خلاصه اینکه انسانی نیست. و اگر انسان نباشد پس چرخ كارخانه های صنعتی برای که بچرخد؟

بحران آب یكی از پدیده‌هایی است كه كشور وسرزمین ما را تهدید می‌كند، كمتر روزی‌ست كه رسانه‌های ملی و بین المللی پیرامون كاسته شدن منابع زیرزمینی آبی سخن نگویند. و نشست و همایش‌های متعدد پیرامون آن برگزار نشود و یا از آن سخن به میان نیاید.
بی‌آبی و كم‌آبی به نحو فزاینده‌ای تهدیدی برای جهان شده است چنانچه برخی از دانشمندان بر این باورند كه جنگ جهانی سوم برای آب صورت خواهد گرفت.
متاسفانه جامعه‌ی ایرانی ما هنوز در بسیاری از موارد نتوانسته خود را براساس یک زندگی سالم و الگوی صحیح علمی تطبیق دهد. و این نشات گرفته از مدل مصرف‌گرایی ما ایرانیان می‌باشد، هنوز فكر می‌كنیم هر چه در دید ما هست از آنِ ماست و این اختیار را داریم كه هرگونه و  تحت هر شرایط و هر طور كه بخواهیم، از آن بهره ببریم. مثلا در بحث مصرف گاز ما توانستیم در ایران طی یک شب به اندازه تمام قاره اروپا گاز مصرف كنیم. گرچه ما از برخی كشورهای اروپایی بزرگتر هستیم، شاید به اندازه چند كشور هم باشیم، اما قاره اروپا به مراتب از كشور ما پرجمعیت‌تر، سردتر و از نظر شرایط اقلیمی كوهستانی تر هست.

دکتر پرویز کردوانی متخصص مسائل آب می‌گوید:
یکی از تحفه‌هایی که به خیال عوام از نشانه‌های تمدن و فرهنگ به شمار می‌رود، مصرف کردن است، تا آنجا که مردم ما خانواده‌های پر مصرف و پرخرج را خانواده‌هایی با سطح بالا می‌دانند؛ بنابراین کسی که بداند تنها ماده‌ای که نمی‌توان از خارج وارد کرد، آب است، می‌داند که باید آن را درست مصرف کند.
ایران همیشه با کمبود آب روبه‌رو بوده، هست و خواهد بود. ما باید خودمان را آماده کنیم که با شرایط سخت‌تر از این هم مدارا کنیم، چرا که میزان بارندگی منطقه ما، یک سوم میزان بارندگی دنیاست و کشاورزی مهمترین فعالیت ماست. به همین دلیل، به آب بیشتری نیاز داریم، چرا که 90 درصد آب کشور صرف کشاورزی می‌شود.

معضل مصرف گرایی ما چیزی‌ست كه نه صبغه‌ی دینی دارد و نه صبغه‌ی اجتماعی. نه پیشینیان دینی‌مان بی‌محابا مصرف کرده‌اند و نه فرمان داده‌اند و نه پیشینیان ملی و قومی‌مان.همه‌ی آنها اعم از دینی و ملی در صدد این بوده‌اند تا از هر چیز بالاخص  آب به اندازه كافی و نیاز بهره ببرند و نگذارند نعمت‌های خدادادی بی‌وقفه و بی‌توجه هدر برود.
در روایات آمده كه نبی رحمت ـ صلی الله علیه و سلم ـ از غصب كردن آب و قنوات دیگران یا از زیاده روی و اسراف در آب نهی فرموده‌اند.
نقل شده: روزی شخصی اعرابی و بادیه نشین خدمت رسول خدا ـ صلی الله علیه و سلم ـ حاضر شد و از ایشان خواست تا نحوه‌ی وضو گرفتن را به وی فرا دهد.  رسول خدا ـ صلی الله علیه و سلم ـ در مقابل وی وضو گرفتند و هر عضو را سه مرتبه شستند و فرمودند: هر كس بیش از سه مرتبه اعضاء خود را بشوید، ظلم و تعدی نموده است.

و یا در تمیز نگه داشتن و پاسداشت حرمت آب، از بول كردن در آب ممانعت نموده‌اند.
در مورد منزلت و جایگاه آب در میان پیشینیان ملی و میهنی‌مان همین بس كه وجود آب انبارهای  متعدد و سدها در اقصی نقاط كشور خود گویای این مهم می‌باشد. و در متون تاریخی نقل شده كه اساس زندگی اقتصادی در دوره ساسانیان وابسته به كشاورزی بود.(صفی زاده، تاریخ5000ساله ایران)
نگهداری و مواظبت از آب از جمله نكاتی‌ست كه دین و عقل همیشه بدان تاكید داشته‌اند.

عادت كردن به صرفه جویی چیزی نیست كه بتوان یک شبه به آن خو گرفت، بلكه از زمره نكات فرهنگی و اخلاقی‌ست كه باید مدت مدیدی به آن پایبند بود تا بتوان در تمام مراحل زندگی عامل به آن بود.
از همین رو می‌طلبد والدین علاوه بر اینكه خودشان نكات مهم صرفه جویی را انجام می‌دهند به فرزندان خویش نیز همواره تذكر بدهند تا این در ذهن و مخیله فرزندان جای بگیرد كه آب چیز مهمی‌ست.
متاسفانه والدین نسبت به بسیاری از عادات ناشایست و عملكردهای ناپسند فرزندان، به بهانه اینكه هنوز كوچک می‌باشد سرپوش گذاشته و آن را نادیده می‌گیرند. در حالی كه سیره‌ی عملی رسول اكرم ـ صلی الله علیه و سلم ـ بیانگر این هست كه ساختار و شاكله فردی و اجتماعی فرزند باید از همان سنین كودكی و خردسالی پایه ریزی شود. در روایات نقل شده که حضرت حسن نوه‌ی رسول خدا ـ صلی الله علیه و سلم ـ در سنین كودكی به سبب خردسالی و از روی نا آگاهی روزی خرمای صدقه را به دهان گذاشت.

بمجرد اینكه رسول خدا ـ صلی الله علیه و سلم ـ متوجه این امر شدند، دست خود را در دهان كودک گذاشته و خرما را از دهان وی بیرون كشیدند و برای او فهماندند كه نباید چنین كاری را بكنند.
والدین باید بر جزء جزء رفتار فرزند خویش نظارت داشته باشند كه صرفه جویی و درست مصرف كردن آب و نگهداری از آن، خارج از این قاعده نیست.

یكی از مواضعی كه متاسفانه آب بسیار زیادی هدر می رود، وضو خانه‌های مساجد می‌باشد. نمازگزارانی كه به قصد آمادگی برای نماز به آنجا می‌روند، در بسیاری از موارد اسراف می‌نمایند. شخص متدین و نمازگزار به گمان اینكه كار نیكی را انجام می‌دهد، نمی‌داند ، علاوه بر انجام كار خیر وضو گرفتن، با باز گذاشتن شیر آب، مرتکب هدر رفت آب و اسراف می‌گردد. بر همین اساس نبی رحمت شستن هر عضو را بیش از سه مرتبه جایز ندانسته‌اند.

از عبدالله بن عمرو نقل هست که روزی رسول خدا ـ صلی الله علیه و سلم ـ از کنار حضرت سعد گذر می‌کرد، وی مشغول وضو گرفتن بود. نبی رحمت فرمودند: چرا اسراف می‌کنی؟ سعد ( گمان می‌کرد که هر چقدر آب در وضو مصرف شود، اسراف نیست و گناهی ندارد از همین رو) پرسید: آیا در وضو هم اسراف هست؟ رسول خدا فرمودند: بله هر چند اگر بر کنار نهری جاری باشی.
از حضرت ابودرداء نقل شده که ایشان فرمودند: اگر چه بر لب دریا بودی باز هم در وضو گرفتن میانه رو باش. ( کتاب الطهور قاسم بن سلام 193).
قطعا اسراف در مصرف آب از معنویت و نور نماز می‌كاهد.

بر اساس همین ایده نكاتی پیرامون بهتره بهره بردن از آب ذكر می‌گردد.
1-     استفاده بر حسب ضرورت: نیاز، یكی از نكات مشترک در زندگی تمامی موجودات است. نیاز به هوا، آب، خاک، باران، مهربانی و… و این‌ها برخی از نیازهای انسان می‌باشند. بر همین اساس باید از هر چیز بر اساس نیاز و ضرورت بهره ببرد و زیاده روی در آن و یا كم بهره بردن از آن می‌تواند خطرساز و بحران آفرین باشد.

زیبایی و داشتن طبیعت سبز و داشتن درخت و گل و گیاه یکی از دلخواسته‌های مشترک همه ما بالاخص جوامع روستایی می‌باشد، ما می‌توانیم با برنامه ریزی و مدیریت در مصرف آب و مدیریت در کشت گل و گیاه و سبزی با قطره‌ای کردن آب و یا در مخزن کردن آب‌های مصرف شده، و استفاده مجدد از آن‌ها مدیریت کارآیی، در استفاده از آب نماییم.

2-     میانه روی در مصرف:‌ همه واقفیم كه امكانات همیشه محدود هست و برای همه كس مقدور نیست تا از هر چه به هر اندازه كه می‌خواهد، بهره ببرد. بر همین اساس جهت سهیم كردن همه افراد در استفاده از منابع و امکانات، باید روشی را اتخاذ نمود كه فردی در این میان متضرر نگردد، از همین رو می‌توان اعتراف كرد كه به اندازه استفاده كردن از هر چیز عقلانی‌ترین روشی‌ست كه از نظر تمام جوامع بشری پذیرفته شده می‌باشد.  از رسول خداـ صلی الله علیه و سلم ـ نقل شده که فرمودند: میانه روی و رعایت کردن اعتدال در کارها نیمی از زندگی‌ست.
3-     اجتناب از اسراف: اسراف علاوه بر بُعد دینی و وحیانی، از نظر عقل و انسانی نیز امری نكوهیده و ناپسند می‌باشد.

ابن قیم می‌فرماید: تجاوز کردن از حد و اسراف نمودن در هر چیز  بر خلاف مصالح دنیوی و اخروی می‌باشد، بلکه برای بدن انسان نیز ضرر دارد ، چرا که هر چیزی که شما بیش از حد از آن بهره ببرید از صحت و قوت آن کاسته می‌گردد، حتی زیاده روی در اعمال و کارهای طبیعی از قبیل خواب، شب بیداری، خوردن، نوشیدن، همبستری کردن، تحرک و ورزش و تنهایی یا در با جمع بودن نیز ناپسند می‌باشد. (فوائد الفوائد ص139)
بر همین اساس باید یک خیز بزرگ فرهنگی برداشته شود، و به تمام اقشار جامعه این مطلب برسد، كه ما در چه شرایطی هستیم و در صورت بی‌توجهی یا كم توجهی با چه چالشی روبرو خواهیم بود.

برای ابلاغ به مردم از تمام امكانات و طرق اطلاع‌رسانی از قبیل صداوسیما و رسانه‌های مطبوعاتی و در فضای مجازی و حقیقی بهره برده شود. و از این میان از دو سنگر مدرسه و مسجد بهتر می‌توان استفاده نمود
بر همه، بالاخص بر اصنافی که نفوذ بیشتری در میان توده‌ی مردم دارند، از قبیل روحانیت و معلمین لازم هست با استفاده از منابر و تریبون های مجالس، در کلاس های درس و مدارس و در حوزه‌های علمیه برای طلاب این نکته تبیین شود که بحران کم آبی و در معرض قحطی و خشکسالی بودن کشور زندگی و حیات را تهدید می نماید، و بیان شود که اسراف علاوه بر قبح دینی و اجتماعی خود، مضرات و نابسامانی‌های مشهودی دارد که نوع انسان را تهدید می‌نماید.
منابع:
صفی زاده، صدیق، تاریخ 5000 ساله ایران، تهران، آرون، چاپ اول 1382.
کتاب الطهور قاسم بن سلام 193
فوائد الفوائد ص139

عصمت الله تیموری