نشانه، عوامل و راه حل

تعریف: خستگی روحی به معنی ضعیف شدن تأثر پذیری و ضعف احساس ایمانی نسبت به هر قول و عملی که به آخرت بستگی داشته باشد.

نشانه ها:

    1-ضعف خشوع و خضوع در عبادات بخصوص نماز.
   2- احساس دلتنگی
    3-عدم تأثر از شنیدن قرآن، وعظ و نصیحت
    4-بی میلی برای رفتن به دوره های درسی که انسان را به یاد آخرت می اندازد.
   5-اشک نریختن
    6-دچار نشدن به عذاب وجدان در صورت فوت شدن عبادتی مثل نماز و تلاوت قرآن و…
    7-بی علاقگی به زیارت بیت الله الحرام
    8-ترک تلاوت قرآن و زیارت قبور
    9-استفاده زیاد از اشیاء مباح و برخی شبهات
   10-جستجو کردن مساجدی که نماز و خطبه به عجله خوانده می شود.

عوامل:

   1- ترک تلاوت قرآن یا کم کردن آن
    2-ترک عمل به قرآن
    3-با بهره گیری از رخصت، استفاده زیاد از مباحات و ترک واجبات
    4-جستجو کردن رخصت ها و ترک عزیمت ها
    5-ترک نماز شب و تهجد
    6-عدم ادای نماز در اوقات آن
    7-عدم حضور به جماعت مسجد
    8-به تأخیر رفتن به مسجد.
    9-قطع رابطه با حلقات تزکیه و سخنرانی های تزکیوی
    10-ترکیز بر یک نوع علم و عدم موازنه بین علم و ایمان؛ مثل ترکیز به سیاست، فقه، اصول، حدیث و یا تاریخ.
   11- ترک صدقه خیریه به صورت عام و اکتفاء کردن به ادای زکات سالانه
    12-نرفتن به زیارت قبور، عدم دیدار از مریضان در حال کما و بیمارستان ها.
   13- مشغولیت زیاد به کسب رزق و روزی و بی توجهی به جنبه ایمانی.
    14-انتخاب همسر غیر متدین.
    15-مشکلات خانوادگی
    16-مشکلات کاری
   17- گوش ندادن به تلاوت قرآن.
    18- همراهی نکردن با نیکان
    19-همنشینی با هواپرستان و بدان
    20-مجادله و جر و بحث های بیهوده
   21- ترک محاسبه نفس
    22-خنده و مزاح زیاد.
    23-عدم فروهشتن چشم برای مرد و زن
    24-ارتکاب گناهان صغیره و کبیره.

راه حل:

    پایبندی به تلاوت قرآن کریم: چون تلاوت قرآن کریم، انسان را دائم به حقایق آخرت پیوست داده و حقیقت نفس بشری را برای مان روشن می سازد و داستان زندگی امت های گذشته و طاعات و معاصی که انجام داده اند و سزا و جزای که خداوند به آنها چشانده است را بیان می دارد… همه اینها قلوب مان را به زینت ایمان آراسته ساخته و این پیوند همیشه می ماند.

    ادای نماز جماعت به مسجد:  ادای نماز به مسجد تأثیرات شگرفی در تقویت دلها دارد، کسی این آثار را می تواند احساس کند که به ادای نماز جماعت در مسجد حریص باشد؛ نماز جماعت در مسجد علاوه بر فضیلت بیست و هفت درجه آن نسبت به نمازی که به خانه خوانده می شود؛ امتیاز دیگری نیز دارد که همانا، درنگ کردن به مسجد است چه قبل از نماز و چه بعد از نماز که تأثیر فوق العاده بر قلب نمازگزار بر جای می گذارد.

    رفتن به مسجد قبل از وقت نماز:  که می توان از این فرصت استفاده کرده و از تلاوت قرآن، تسبیح، تکرار محفوظات، مطالعه یک کتاب اسلامی، خلوت و محاسبه نفس بهره گرفت.

    ترک امور بیهوده، مجادله و جر و بحث: در قرآن کریم، ترک این صفات از ویژگی های بهشتیان محسوب شده است. {وَالَّذِينَ هُمْ عَنِ اللَّغْوِ مُعْرِضُونَ} [المؤمنون: 3] و كسانيند كه از ( كردار ) بيهوده و ( گفتار ) ياوه رويگردانند ( و زندگي را جدّي مي گيرند ؛ نه شوخي ) . {وَإِذَا خَاطَبَهُمُ الْجَاهِلُونَ قَالُوا سَلَامًا} [الفرقان: 63] هنگامي كه نادانان ايشان را مخاطب ( دشنامها و بد و بيراههاي خود ) قرار مي دهند ، از آنان روي مي گردانند و به ترك ايشان سلام مي گويند. رسول الله صلی الله علیه وسلم فرمودند: ما ضل قوم بعد هدى كانوا عليه إلا أوتوا الجدل . هیچ قومی بعد از هدایت گمراه نشدند مگر کسانی که به مجادله پرداختند. (صحيح الجامع الصغير ) مجادله، جر و بحث و پرداختن به کار های لغو و بیهوده؛ صفاتی اند که کینه و عداوت و دشمنی را ایجاد کرده نفس انسانی وادار به دفاع از خویشتن نموده و او را مشغول شکست دادن طرف مقابل می کند و تمام هم و غم وی مناظره و مجادله خواهد شد که این امور تأثیر سلبی زیادی بر ایمانیات می گذارد.

    فروهشتن چشم:  الله متعال در سوره نور به این مسئله دستور داده است: {قُلْ لِلْمُؤْمِنِينَ يَغُضُّوا مِنْ أَبْصَارِهِمْ} [النور: 30] و به مردان مؤمن بگو : چشمان خود را ( از نامحرمان ) فرو گيرند ( و چشم چراني نكنند ){وَقُلْ لِلْمُؤْمِنَاتِ يَغْضُضْنَ مِنْ أَبْصَارِهِنَّ} [النور: 31] و به زنان مؤمنه بگو : چشمان خود را ( از نامحرمان ) فرو گيرند ( و چشم چراني نكنند ). وقتی انسان به چیزی نگاه کند که الله متعال آن نگاه را نهی کرده است؛ چهره کس یا چیز دیده شده در حافظه شخص ثبت شده و در نماز و روزه و سخنانش تمثیل گردیده و او را از بهره گیری از عبادت باز می دارد. از قدیم گفته اند: چشم قاصد قلب است. و هم چنان گفته اند: آغاز همه حوادث و وقایع، نگاه بوده و آتش سوزی های بزرگ از یک جرقه آتش آغاز می گردد. بحث درین مورد به طول می انجامد و به صورت خلاصه می توان گفت: کسی که چشمش را فرو می اندازد، در واقع قلبش را صفا و جلا داده است که این صفای قلب او را اهل عبادت ساخته و تمام موانع تفکر در آیات الهی و تأثیر پذیری از اندرزها را از میان بر می دارد.

    همنشینی با نیکان: باید دعوتگر با انسان نیکو و مصلح همراه بوده و با آنان مجالست کند؛ چون انسان طبیعتاً از همنشینان خویش متأثر می شود؛ از همین جهت است که رسول الله صلی الله علیه وسلم می فرماید: « الرَّجُلُ عَلَى دِينِ خَلِيلِه، فَلْيَنْظُرْ أَحَدُكمْ مَنْ يُخَالِلُ ». رواه ابو داود. هر شخص بر دين دوستش است، پس بنگرد هر کدام تان که با چه کسي دوستي مي کند. لذا می بینیم که همنشینی با صالحان تأثیر بارزی بر ایمانیات مان دارد.

    پرداخت صدقات به صورت همیشه: نباید به پرداخت سالانه زکات و صدقات، اکتفا شود؛ چون صدقه دادن و استمرار آن، دل مسلمان را نرم نموده و گناهان و اشتباهات را محو می سازد و صاحبش را مستحق دعای آن دو ملک قرار می دهد که هر صبح می گویند: «اللهم اعط منفقاً خلفاً» پروردگارا! برای انفاق کننده، عوض عنایت فرما. دوام صدقه، انسان مسلمان را وادار می کند که نعمت های الهی را شکرگزاری  کرده و از نیازمندی دیگران احساس درد و غمخواری نماید.

    روزه نفلی: روزه های نفلی مثل: شش روز از ماه شوال، روزه عرفه برای غیر حجاج، دوشنبه و پنجشنبه، 13 و 14 و 15 هر ماه و… اراده انسان را قوی ساخته و تقوا و پارسایی را رشد می دهد. الله متعال می فرماید: {يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا كُتِبَ عَلَيْكُمُ الصِّيَامُ كَمَا كُتِبَ عَلَى الَّذِينَ مِنْ قَبْلِكُمْ لَعَلَّكُمْ تَتَّقُونَ} [البقرة: 183] اي كساني كه ايمان آورده ايد ! بر شما روزه فرض شده است، همان گونه كه بر كساني كه پيش از شما بوده اند فرض بوده است ، تا باشد كه پرهيزگار شويد.

 روزه، فواید زیادی دارد که بر قلب تأثیر مستقیمی بر جا می گذارد که به برخی اشاره می شود: قوه شهوانی ضعیف می شود، توان سخن گفتن زیاد و جر و بحث را از بین می برد تا از اشتباهات ناشی از آن جلوگیری شود، تشنگی روزه داری انسان را به یاد تشنگان می اندازد و احساس گرسنگی او را به یاد گرسنگان می اندازد و…

     دعاء: رسول الله صلی الله علیه وسلم می فرمایند: (الدعاء هو العبادة) دعا عبادت است. چون عبادت به معنی فروتنی و عاجزی و تسلیمی کامل می باشد و این صفات در دعا تحقق میابد؛ چونکه دعا کننده، احساس ضعف و ناتوانی کرده و به درگاه الله سبحان و ذات قادر و توانا التجاء نموده و به قوت و قدرت و عظمت پروردگار خویش یقین دارد و هر چه ضعف و ناتوانی خویش را تبارز دهد به همان اندازه قلبش نرم شده و سنگدلی اش متلاشی شده و با گریه و زاری و ریختن اشک ندامت، قلب خود را شستشو داده تا او را پاک و صاف گرداند. لهذا الله معتال الحاح و اصرار به دعا را دوست دارد؛ چون این معانی عبادت بیشتر تکرار می شود.

    اذکار صبح و شام: التزام به اذکار صبح و شام و دیگر اذکار مأثور انسان مسلمان را به آخرت مرتبط می سازد، بخصوص زمانی که به معانی آنها تفکر شود. وقتی در صبحگاه می گوییم: ( اصبحنا و اصبح الملک لله ) خداوند را یاد کرده و به ملک و قدرت او اعتراف می کنیم، هم چنان در شامگاه؛ موقع رفتن به بستر خواب می گوییم: ( باسمک اللهم اموت و حیا) با این دعا با خواب خویش مرگ را یاد آوری می کنیم که برای قلب رقت  ایجاد می کند. و وقت بیرون شدن از خانه می گوییم: ( توکلت علی الله لا حول و لا قوة الا بالله ) این دعا بیانگر عظمت الله متعال بوده و نیازمندی انسان به معیت او تعالی را بیان می کند که در نتیجه شیطان فرار می کند؛ تمام اذکار و دعاهای مأثور این گونه اند.

    یادآوری گناهان: یادآوری گناه چه قبل از توفیق هدایت باشد یا بعد از آن، قلب را خاشع می سازد و می ترساند که مبادا توبه اش قبول نشده باشد؛ لذا به تجدید توبه و تضرع اقدام می نماید.

    مطالعه زندگی سلف صالح: مطالعه زندگی بزرگان امت و همت های عالی شان در عبادت و تلاش برای اقامه دین الله متعال، انسان را متوجه کم کاری ها و کاستی هایش می سازد تا به جبران کوتاهی هایش بپردازد؛ به راستی وقتی زندگی سلف صالح را مطالعه می کنیم و عبادت و تلاش خویش را می بینیم، خجالت می کشیم.

    زیارت قبور: زیارت قبر از مؤثرترین وسایل تقویت قلب و نجات آن از ضعف و سستی می باشد، رسول الله صلی الله علیه وسلم می فرماید: (قد كنت نهيتكم عن زيارة القبور فقد أذن لمحمد في زيارة قبر أمه فزوروها فإنها تذكر الآخرة) سنن الترمذي (3/ 370) من شما از زیارت قبور باز می داشتم و حالا برای محمد به زیارت قبر مادرش اجازه داده شد؛ پس شما هم به زیارت قبرها بروید؛ چون آخرت را به یاد می آورد.  امام مناوی در کتاب فیض القدیر می فرماید: زیارت قبور، بهترین دوای سنگدلی و انجام گناهست؛ اگر کثرت زیارت قبور، تأثیر کرد که خوب است و اگر تأثیر نداشت، باید نزد کسانی که در سکرات موت اند، برود؛ چون شنیدن کی بود مانند دیدن.

    اعتکاف: اعتکاف خواه در رمضان باشد یا غیر از رمضان؛ اما اعتکاف در رمضان، لذت دیگر دارد، به ویژه برای کسی که دهه اخیر رمضان را به اعتکاف می نشیند. شعور لذت و دگرگونی را کسی می تواند حس کند که فرصت اعتکاف را به تلاوت قرآن کریم، نماز، ذکر، آموزش ارزشهای دین اسلام، دعا و محاسبه نفس, دور از انظار مردم سپری نماید.
نوشته: عبدالحمید البلالی
ترجمه: عبدالخالق احسان