آمد از راه با ســــرفرازی
 ماه تزكيه، ماه خود سازی
ماه از خويش تا خدا رفتن
تا به سرچشمه‌ی بقا رفتن

حمد و سپاس آن خالق توانا و بی‌همتا را رواست كه به انسان مدال شرافت و كرامت بخشيد و درود و سلام بر سردار دو جهان و ياران بی‌بديل ايشان باد، و تمام كسانی كه از آنان به نيكی تا قيامت پيروی می‌نمايند.
از آنجايی كه پروردگار جهان، انسان را تنها برای زندگی در دنيا نيافريده، مكان و مأوای او اين سرای فانی نيست، بلكه بهشتِ برين جايگاه اوست، مناسب است كه هدف و مقصد از آفرينش وی با ساير مخلوقات متمايز باشد. آری! خداوند سبحان مقصد از آفرينش انسان را در كلام پاكش اين‌چنين بيان كرده است: «وَمَا خَلَقْتُ الْجِنَّ وَالْإِنْسَ إِلَّا لِيَعْبُدُونِ» [ذاريات:56] «و نيافريدم جن و انس را مگر برای آنكه بپرستند مرا». معنای عبادت در اين آيه طبق نظر حضرت ابن عباس ـ رضی الله عنه‌ـ «شناخت و معرفت پروردگار» است.
و از جانب ديگر انسان تنها اين جسم خاكی نيست، بلكه آميخته‌ای از جسم و روح است، لذا انسان از دو بُعد حيوانی و ملكوتی آفريده شده است و اين دو بُعد در دنيا لازم و ملزوم يكديگرند و در واقع جسم، مركبِ (سواری) روح است، اگر در مسير درست و صحيح گام بردارد، روح به سرمنزل مقصود كه رَوح و رضوان است خواهد رسيد.
پس به اين نكته پی می‌بريم كه شناخت و معرفت الهی اساس آفرينش انسان است، و در واقع اين شناخت و معرفت در سايه‌‌ی دين كه مجموعه‌ی فرامين و دستورات الهی است برای انسان ميسّر خواهد بود.
يكی از اين فرامين متعالی دين مبين اسلام كه ضامن سعادت دنيا و آخرت و صحت و عافيت جسم و تزكيه نفس و اخلاق و ابعاد ديگر خوشبختی انسانی می‌باشد، روزه‌ی ماه مبارک رمضان است.
رمضان نهمين ماه از سال قمری‌ است كه از مقام و منزلت خاصی نسبت به بقيۀ ماه‌های سال برخودار است، و بعضی از علماء علت تسميه آن را اين‌طور بيان كردند كه «در اين ماه بر اثر انجام عبادات و روزه، گناهان بندگان سوزانده، و باعث مغفرت و از بين رفتن آنها می‌گردد. »
در اين جستار مختصر فرصت بيان فلسفه و حكمت احكام شرعی دين مبين اسلام نيست، ولی می‌توان به اين نكته اشاره كرد كه در تمام احكام شرعی صرفاً جنبه‌ی معنوی و روحانی مدنظر نبوده، بلكه هر دو جنبه مادی(جسمانی) و روحانی در شريعت مورد توجه بوده است. چون ثمره‌ی احكام برای مؤمن آرامش و سعادت هر دو جهان است.  بر همين اساس خداوند متعال احكام گوناگونی را فرض قرار داده كه هر كدام دارای فوائد دنيوی و آخروی برای مؤمن هست و آنها به چند دسته تقسيم می‌گردند.
1ـ نماز، كه هر شبانه‌‌روز بايد پنج مرتبه اقامه گردد.
2ـ زكات، سالی يک بار از اموالی كه به حد نصاب شرعی رسيدند بايد اداء شود.
3ـ حج، عبادتی كه در طول عمر فقط يكبار فرض است. اگر شخص توانايی و شرايط آن را داشته باشد.
4ـ روزه‌ی رمضان، عبادتی است هر سال يک ماه (رمضان) برای انجام آن اختصاص دارد.
همه‌ی اين احكام در صحت جسمانی و روحانی مؤمن نقش بسزايی دارند. امّا بحث ما در اين نوشتار در مورد روزه است و اين‌ كه چطور اين ماهِ‌ نور را به نحو احسن سپری نماييم، و از لحظه لحظه‌ی آن استفاده‌ی بهينه ببريم. اكنون به اهميت روزه‌ی رمضان و برخی از فضائل آن می‌پردازيم كه خود باعث تشويق هر چه بيشتر برای استفاده‌ی بهتر از اوقات اين ماه مبارک خواهد بود.
 اهميت و فضائل ماه‌ی رمضان
رمضان، ماه بهار رحمت‌های بی‌كران الهی است و ماه نزول بركات آسمانی و ماه توبه و بازگشت به بارگاه الهی، ماه باز بودن دروازه‌های بهشت و بند كشيدن شياطين؛ این ماه، ماه قيام و شب زنده‌داری و راز و ‌نياز با حق‌تعالی است، ماه جهاد و مبارزه با هر نوع دشمن و بت درونی و بيرونی، ماه غفران و آزادی از آتش جهنم و ماه مهمانی و ضيافت الهی است. بايد دانست كه اين مهمانی، پذيرايی از جسم انسانی نيست و بدن به اين مهمانی فرا خوانده نشده است، چون در ظاهر سفره‌ای رنگارنگ از آسمان فرود نمی‌آيد كه غذاهای لذيذ و دوست داشتنی به همراه داشته باشد يا اينكه تالاری بزرگ با غذاهای گوناگون و خوش‌مزه مهيا نگردیده است، بلكه انسانِ مؤمن در همان خانه‌ی قبلی خود و غذا و نانی كه زندگی‌اش را با آن سپري می‌نمايد در اين ماه نيز به همان منوال خواهد بود. آری! ضيافت و مهمانی رمضان، ضيافت از روح مؤمن است. در حقيقت دعوت ماه رمضان دعوت به بهشت است، رمضان و بهشت هر دو مهمان‌خانه خدايند، اما اين دو مهمان‌سرا متفاوت اند؛ اينجا غذا و بركاتش غيب، و در آخرت مشهود و عيان است، اينجا تسبيح و تهليل، آنجا چشمه‌ی سلسبيل، اينجا رحمت و غفران، آنجا رَوح و رضوان، اينجا صفای روح و ‌روان، آنجا حور و‌ غلمان… هر آنچه قلم‌فرسايی كنيم در مورد خوبی‌ رمضان كم است، امّا به همين قدر بسنده می‌كنم و اكنون پاره‌ای از فضائل رمضان كه در احاديث آمده است را ذكر می‌نمايم.
1ـ روزه، باعث كفاره گناهان می‌گردد، پيامبرـ صلی الله عليه وسلم‌ـ فرمود: « هر كس كه ماه رمضان را از روی ايمان و برای رسيدن به ثواب روزه بگيرد، گناهان گذشته‌اش، آمرزيده می‌شوند».
2ـ گشوده شدن درهای بهشت، پيامبرـ صلی الله عليه وسلم‌ـ فرمود: «وقتى ماه رمضان می‌رسد درهاى بهشت گشوده مى‌شوند و درهاى دوزخ بسته مى‌گردند و شيطان‌ها به زنجير كشيده خواهند شد».
3ـ روزه، مخصوص پروردگار و رازی بين بنده و خداوند متعال است. پيامبرـ صلی الله عليه وسلم‌ـ به نقل از خداوند منّان می‌فرمايد: «روزه، مخصوص من است و من پاداش آن را می‌دهم؛ [روزه‌دار] شهوت و خوردن و آشاميدنش را به خاطر من ترک می‌کند. روزه سپری است در برابر آتش دوزخ، و برای روزه دار دو خوشحالی‌ست: يكی وقت افطار و ديگری وقت ملاقات با پروردگار و بوی دهان روزه دار، نزد خدا، از بوی مُشک، خوش‌تر است».
ابيات ذيل چه زيبا مضمون اين حديث گهربار پيامبرـ صلی الله عليه وسلم‌ـ را ترسيم می‌نمايد:
گفت ايزد روزه از بهر من است
روزه‌دار آسوده از قهر من است
هر كه صائم بود در ماه صيام
وز مناهی دور بود و از حرام
در دو دنيا خويش پاداشش دهم
 بيشتر از بيش پاداشش دهم
رمضان، ماه فرصت‌ها، ماه بندگی و آزادی از قيد نفس و شيطان است. پس بايد رمضان را در عبادت سپری نمود تا از بركت، صفا و آرامش آن در بقيه‌ی سال بهره برد. برای استفاده بهتر و بيشتر از اين ماه ميمون و مبارک چند راهكار پيشنهاد می‌شود.
1ـ برنامه‌ريزی دقيق برای اوقات
برای استفاده‌ی بهينه از ماه مبارک رمضان، اوقات خود را برنامه‌ريزی نماييم تا به نحو احسن از اين ماه نور، بهره وافر ببريم، و در پايان اين ماه ميمون جزء كسانی باشيم كه گردن‌های‌شان از آتش جهنم آزاد گشته است.
آری! قبل از رسيدن اين ماه‌، با خود فكر كنيم كه رمضان از راه می‌رسد پس ما بايد چطور عمل كنيم؟ بايد از مشغوليت‌های خود تا می‌توانيم بكاهيم و وقت بيشتری به تلاوت قرآن كريم (كه ماه نزول آن است،) بدهيم. و به ذكر و ديگر نوافل (كه مقام فرض، و هر فرض برابر هفتاد فرض در ماه‌های‌ ديگر سال دارد،) بپردازيم. در اين ماه از كارهای غير ضروری در حد توان كناره‌گيری نماييم و به عبادت مشغول شويم. بلاخره برای مؤمن ضروريست تا جهت عبادت بيشتر در اين ماه، برنامه‌ای را تنظيم نمايد.
2ـ پرهيز از گناهان
اغلب مسلمانان ماه‌ رمضان را روزه می‌گيرند و در نمازهای تروايح شركت می‌كنند و از طرفی نسبت به اجتناب از گناهان كم‌تر توجه می‌نمايند، و از ارتكاب گناهان چندان باكی ندارند. در حاليكه  بهترين و شايسته‌ترين عمل در اين ماه‌ ميمون، دروی از گناهان است. در اين ماه، چشم را از چشم‌چرانی حفاظت كردن و گوش و زبان و دست را از حرام نگه داشتن، از بالاترين درجات اطاعت و بندگی محسوب می‌گردد. چه زيباست كه همه عزم را جزم كرده و از گناهان در اين ماه پرهيز كنيم و يک ماه از سال را بدون گناه و نافرمانی در كارنامه‌ی خود داشته باشيم. در حقيقت روزه اجتناب از خوردن و نوشيدن و برآورده ساختن خواهشات جنسی در طول روز است، در حالی‌كه اين امور در غير روزهای رمضان برای شخص حلال و جايز است، فقط در روزهای ماه مبارک رمضان بايد آنها را ترک نمايد. ولی متأسفانه روزه‌دار غيبت، دروغ، چشم‌چرانی و غيره را كه در همه حال حرام هستند ترک نمی‌كند، اگر چه با انجام این اعمال از نظر فقهی، روزه شخص درست است ولی فرد از ثواب و بركات روزه محروم خواهد شد.
3ـ رزق حلال
برای روزه‌دار شايسته است كه در اين ماه مبارک، افطاری و سحری‌اش از رزق حلال باشد. و در اين راستا سعی و تلاش نمايد منابع مالی كه از آنها سحری و افطاری تأمين می‌گردد از پول رشوه، ربا، و غيره نباشد. چون رزق حرام بركات روزه را از بين می‌برد.
4ـ كثرت نوافل وتلاوت قرآن كريم
ماه مبارک رمضان، ماه تجارت با سودهای كلان و قابل قياس با بقيه‌ی تجارت‌های دينوی نيست. پس بياييم در اين ماه ميمون نمازهای‌مان را با جماعت در مسجد اقامه نماييم و نماز نفل، ذكر، درود و تلاوت بيشتری انجام دهيم، چون اين ماه، ماه نزول قرآن و تمام كتاب‌ها آسمانی و ماه بهار قرآن است. و در شب‌ها علاوه بر تراويح، نماز تهجد بخوانيم، چون بهترين فرصت برای خواندن نماز تهجد است.
5ـ دعا و تضرع
ماه رمضان، ماه نزول بركات و رحمت‌های بی‌كران الهی است، ماه عفو و غفران گناهان است. مناسب است كه روزه‌دار از اين فرصت طلائی استفاده‌ی بهينه نمايد، و برای دين و دنيا و آخرت خود دعا كند. و همه‌ی لحظات اين ماه ميمون بهترين فرصت برای قبوليت دعا است، ولی بهترين زمان دعا، وقت افطار و سحر رمضان می‌باشد.
6ـ اعتكاف دهۀ آخر
اعتكاف يكی از سنت‌های محبوب حجازی پيامبر اكرم ـ صلی الله عليه و سلم‌ـ است. و يكی از حكمت‌های اعتكاف در دهه‌ی آخر، دريافتن شب قدر است، شبی كه از هزار ماه با فضيلت‌تر است. و شب قدر، در يكی از شب‌ها‌ی فرد دهۀ آخر ماه مبارک رمضان است. برای اعتكاف در اين دهه فضيلت‌های زيادی بيان شده است كه مجال ذكر همه‌ی آنها نيست، فقط به اين بسنده می‌كنم كه رسول الله ـ صلی الله عليه و سلم ـ بر آن مواظبت و مداومت می‌كردند.
7ـ صدقه دادن
صدقه، يک عبادت مالی است که به صورت فرض و نفلی انجام می‌شود. مناسب است در ماه مبارک رمضان از آنچه که پروردگار به ما عطا نموده صدقه بدهيم تا از ثواب چندين برابر، نسبت به ماه‌های ديگر سال بهره‌مند شويم، و صدقه باعث دفع هزاران بلا، و خشنودی و رضايت پروردگار می‌گردد. و با صدقه دادن در راه خدا، نفس را تزكيه و اخلاق و رفتار را تهذيب نماييم.
آری! خداوند سبحان به وسيله‌ی روزه در دل انسان مؤمن، تقوا، خدا ترسی و خداپرستی را زنده می‌گرداند، چنانکه فرمود: «لعلكم تتقون» « باشد كه پرهيزگار شويد.» مقصد و هدف از روزه و بقيه‌ی فرامين الهی ايجاد تقوا و برقراری رابطه‌ی بنده با پرودگار است و در پرتو همين تعلق و رابطه، انسان به رستگاری و سعادت نايل می‌آيد.
كوتا سخن اينكه انسان با روزه و انجام تكاليف شرعی به كمال انسانی و سرافرازی و سعادت دو جهان نايل می‌گردد، و بُعد حيوانی در وی ضعيف گشته، و به كرامت و شرافت واقعی نزديک خواهد شد.
در پايان اين نوشتار مختصر از خداوند حنّان مسئلت دارم ما را به اين ماه نور و بركت برساند و توفيق مزيد در عبادت را نصيب ما گرداند.(آمين)

ابراهیم یوسف پور