سال‌هاست در چنین ایامی – انتخابات – اخلاق و نمادهای آن از یک سو و دین و المان‌ها و الگوهای آن از سوی دیگر در شکل‌ها و قالب‌های متعددی مورد تعرض قرار می‌گیرند و چند گام دیگر جامعه پیرامونی از اخلاق و دین دور می‌شود. اخلاق و دین دو عنصر مهم هویت‌سازند که هریک به […]
سال‌هاست در چنین ایامی – انتخابات – اخلاق و نمادهای آن از یک سو و دین و المان‌ها و الگوهای آن از سوی دیگر در شکل‌ها و قالب‌های متعددی مورد تعرض قرار می‌گیرند و چند گام دیگر جامعه پیرامونی از اخلاق و دین دور می‌شود. اخلاق و دین دو عنصر مهم هویت‌سازند که هریک به دلايلی، بخشی از انسان‌ها را می‌توانند مدیریت و کنترل کنند که اگر این دو پایه و اساس فرو ریزند، جامعه از درون دچار گسست می‌شود و سقوط می‌کند.
هزینه‌کردن از اخلاق و عالمان اخلاقی
سیاست و رفتارهای سیاسی در جوامعی مانند جامعه ما آن‌چنان پرهیمنه است و به غلط چنان جغرافیا گسترده‌اي دارد که حتی حریم خصوصی و حیاط خلوت همه شهروندانش را با تهدید مواجه کرده است. در چنین فضایی است که اخلاق و عالمان اخلاق هرازچندی به بازی گرفته شده و مورد تعرض قرار می‌گیرند که اگر مدیریت نشود، در درازمدت بنیان‌های اخلاق و اخلاق‌گرایی با فروپاشی وحشتناکی مواجه خواهد شد.
هزینه‌کردن از اخلاق و عالمان اخلاقی گرچه نشان‌دهنده فهم سیاست‌بازان و متولیان سیاست نسبت به اهمیت و نقش اخلاق در جامعه است اما اشکال آن است که از این فهم درست سوءاستفاده و دلبستگی مردم و شهروندان به این‌گونه امور را به‌نفع خویش مصادره می‌کنند. اینکه کسی با سخنان و رفتارهای خویش و با تمسک به گزاره و آموزه‌های اخلاقی رفتارهایی غیراخلاقی انجام دهد، رفتاری ریاکارانه و مزورانه است که گاه به راحتی قابل تشخیص نیست و سال‌ها باید بگذرد تا این جنبه از شخصیت و رفتارهای این جماعت نمایان شود. این فاصله گاه آن‌قدر زیاد است که سرمایه عمومی و اجتماعی زیادی از دست می‌رود.
استفاده‌کردن از برخی شعارها و نمادهای اخلاقی در ایام تبلیغات و در مناظره‌های ملی و محلی برای نفی رقیب و غلبه بر رقبا سال‌هاست در این سرزمین آزموده می‌شود و همچنان نیز با برخی رفتارها در همین ایام پیشاانتخابات ظاهرا قرار است تداوم پیدا کند. در کنار این‌گونه بهره‌گیری‌های غیراخلاقی از اخلاق، برخی نیز تلاش می‌کنند از عالمانی که سرمایه‌های اخلاقی جامعه هستند نیز به‌نفع خویش سوءاستفاده کنند. عالمان اخلاق سرمایه‌های اجتماعی یک جامعه هستند و بر فرض که آنان خود به دليل سلامت نفس و بی‌آلایشی متوجه نیستند، سیاست‌مداران حق ندارند آنان را مصادره کنند. اگر سیاست‌مداری دغدغه اخلاق داشته باشد، حتی اگر زمینه استفاده از عالمان اخلاق در تبلیغ برایش فراهم باشد هم این کار را نخواهد کرد. اینکه در چنین ایامی مواجه می‌شویم با اين موارد که از قول فلان معلم اخلاق نقل می‌شود «به فلانی رأی بدهید تا آخرت شما تأمین شود» یا «مدیون خون سیدالشهدا هستید اگر به فلانی رأی ندهید…» و… می‌تواند نقش این عالمان را با چالش جدی مواجه کند کمااینکه این‌گونه شده است. اگرچه باید به عالمان اخلاق از سر تواضع و فروتنی و ارادت توصیه کرد که چون شما گرامیان سرمایه‌های اجتماعی هستید، خویشتن‌داری کنید و این‌گونه سخن نگويید اما این تکلیف ما را ساقط نمی‌کند بلکه تک‌تک ما موظفیم نگذاریم چنین اتفاقی بیفتد.
هزینه‌کردن از دین و نمادهای دینی
آسیب دیگر یا مشکل دیگری که این روزها خود را نشان می‌دهد و هرازچندی هم تکرار می‌شود، مصادره دین و نمادهای دینی به نفع جریانات و افراد و گروه‌های خاص است. گاه دین را و آموزه‌های دینی را به خود گره می‌زنیم و گاه نمادهای دینی و شخصیت‌های دینی را به اندازه خویش کوچک می‌کنیم یا خود را به اندازه آنها بالا می‌بریم تا بتوانیم به اثبات خویش و نفی دیگران بپردازیم.
هزینه‌کردن از دین برای اثبات خویش
در اطراف ما هستند کسانی که خود را متولی دین می‌دانند و از آنجا که کسی نیست به این حضرات یادآوری کند که این انسان‌ها هستند که باید خود را با دین بسنجند نه اینکه دین را با خود بسنجند، سدی و مانعی در مقابل این رفتارهای خویش نمی‌یابند و بنابراين سال‌هاست که این‌گونه زیست می‌کنند. بارها شنیده و دیده‌ایم که افراد و جریاناتی در این ایام با هزینه‌کردن از دین و گزاره‌های دینی، بهره‌گیری شخصی کرده و از آنجا که دین را به خود گره می‌زنند، تلاش فراوانی می‌کنند به لطایف‌الحیل رقیب را از صحنه بیرون کنند غافل از اینکه آنچه در درازمدت از میدان بیرون می‌رود، دین است. دینی که چنانچه دیده شود تا به اندازه یک شخص یا یک جریان یا یک صنف کوچک شود و به یک فرد و یک جریان گره بخورد، دیر یا زود با آسیب جدی مواجه می‌شود. سؤال و ابهام جدی که اینجا می‌توان مطرح کرد، این است که ما چه توجیه شرعی یا عقلی داریم که دین را به اندازه قامت کوتاه خویش کوچک کنیم و از آن نردبانی درست کنیم تا برای مدتی قد کوتاهمان به سُخره گرفته نشود؟
به راستی چرا گرامیانی که وارد این‌گونه فضاها می‌شوند، تلاش نمی‌کنند تا خویشتن را شفاف کنند و داشته‌های خود را عرضه بدارند نه آنکه عِرض دیگران را به حراج بگذارند. بیايید اخلاق و دین را در همان جایگاهی که هستند بنشانیم و این دو عزیز را فدای خویش نکنیم.
علی شفیعی.
منبع: شرق
