او صحابی گرانقدر، نویسندۀ وحی، بزرگ قاریان، از شرکت کنندگان در جنگ بدر و بیعت رضوان، «أبوالمنذر أبی بن کعب انصاری» رضی الله عنه است.
نبی اکرم صلی‌الله‌علیه‌و‌سلم به أبی رضی‌الله‌عنه گفت: «الله به من فرموده است که سورۀ بینّه را برای تو بخوانم.» او گفت: آیا واقعاً خداوند نامم را گرفته است؟ ایشان صلی‌الله علیه‌وسلم فرمودند: «بله» أبی بن کعب دگرگون شد و گریه سرداد. (صحیح بخاری)
از جمله کسانی است که در زمان نبی اکرم صلی الله علیه و سلم به کار بزررگ جمع‌آوری قرآن اقدام کردند. قتاده می‌گوید: من از حضرت انس رضی الله عنه پرسیدم: چه کسانی در زمان نبی اکرم صلی الله علیه و سلم کارِ گردآوری قرآن را انجام دادند؟ گفت: چهار نفر که همگی از انصار بودند: أبی بن کعب، معاذ بن جبل، زید بن ثابت و أبوزید.(رضی الله عنهم جمیعاً)
او نخستین کسی بود که وحی را برای نبی اکرم صلی الله علیه و سلم هنگام ورودش به مدینه نوشت. اولین کسی که با نوشتن (و کتب فلان) در آخر نامه، امضای پایینِ نامه را رایج کرده، او بود.
او دو کنیه دارد: أبو المنذر، أبوالطفیل. اولی را نبی اکرم صلی الله علیه و سلم و دومی را حضرت عمر رضی الله عنه بر او نهاده است. حضرت عمر رضی الله عنه می‌گفت: «أبی سردار مسلمانان است.»
أبو نضره عبدی می‌گوید: مردمی از ما ـ نامش جابر یا جویبر بود ـ گفت: برای درخواستی نزد امیرالمؤمنین عمر رضی الله عنه رفتم. مردی سفید پوشِ سپید موی کنارش نشسته بود. آن مرد گفت: دنیا گذرگاه و توشه‌گاه ما بسوی جهان آخرت است و کشتگاه ما همینجاست که برداشت محصول‌مان آنجا خواهد بود. گفتم: ای امیرالمؤمنین! این مرد کیست؟ گفت: سردار و سرور مسلمانان، أبی بن کعب است.
قرآن را از نبی اکرم صلی الله علیه و سلم فرا گرفت؛ در حالی که قرآن تازه داشت نازل می‌شد. ابن عباس رضی الله عنهما می‌گوید:«أبی به حضرت عمر رضی الله عنه گفت: من قرآن را از کسی فرا گرفتم که جبرئیل علیه السلام آموخته است؛ در حالی که قرآن تازه داشت نازل می‌شد.» نبی اکرم صلی الله علیه و سلم معلم او بود، به همین دلیل، او از فقیهان جماعت صحابه بشمار می‌رود. عده‌ای از صحابه از او روایت کرده‌اند.
یکی از صفات بارز او این است که در میان جماعت صحابه، بیشتر از هر کس به کتاب الهی علم و آگهی دارد. ممکن است مهمترین علت آن دسترسی او به کتاب‌های آسمانی پیشین باشد. کاتب وحی بودنش نیز او را عالم به اسباب نزول و ناسخ و منسوخ کرده است. چنانکه او را از لحاظ روایت و درایت، مرجع معتبر و منبع معتمدی برای دیگر مفسدان بر شمرده‌اند.
توانایی او در تفسیر از این مصداق‌یابی او مشخص می‌شود: در آیه ۲۶ سوره فتح، مصداق کلمه «التقوی» را شهادت و گواهی دادن به لا إله إلا الله قرار می‌دهد. درباره عذاب‌های چهارگانه آیه ۲۶ سورۀ انعام گفته است: همگی قطعاً به وقوع خواهد پیوست. دو تا از این‌ها بیست و پنج سال پس از رحلت نبی اکرم صلی الله علیه و سلم به شکل دو دستگی و به جان همدیگر افتادن امت پیش آمد. دو تای دیگر هم حتماً اتفاق خواهد افتاد: یکی فرو رفتن به زمین و دیگری باران سنگ.
برخی تاریخ وفاتش را سال ۲۲ هجری در زمان خلافت حضرت عمر رضی الله عنه و عده‌ای سال ۳۰ هجری در خلافت عثمان رضی الله عنه گفته‌اند.
در پایان، دعا می‌کنیم که الله تعالی ما را با حضرت محمد مصطفی صلی الله علیه وسلم و یاران او در بهشت‌های جاویدان جمع کند. آمین

مهم ترین منابع:

سیر أعلام النبلاء (علامه ذهبی)
الاستیعاب (أبی عمربن عبدالبر)
أسد الغابة فی معرفة الصحابة (ابن أثیر)
الإصابة فی تمییز الصحابة (ابن حجرعسقلانی)