عائشه ی دانشمند
عائشه ـ رضی الله عنها ـ در حالی وارد خانه پیامبر ـ صلی الله علیه و سلم ـ شد که خردسال بود، در محل نزول وحی الهی  و منبع علم کم کم رشد و نمو یافت و هر چه هوش سرشار و ذکاوتش می خواست، از آن بهره می گرفت و از هدایت و راهنمایی رسول الله ـ صلی الله علیه و سلم ـ تأثر گرفت و آنچنان پرورش و تربیت یافت که در دین و عبادت همواره کوشا بود و رسول الله ـ صلی الله علیه و سلم ـ که همیشه حامی اش بود، او را آموزش می داد و به وی توجه خاصی داشته او را همراه خود در جهادها می بردند. بنابر این داناترین مردم نسبت به تاریخ مسلمانان و حیات پیامبر ـ صلی الله علیه و سلم ـ بود همچنانکه آگاه ترین مردم به اخبار جاهلیت عرب بود….. پیامبر خدا ـ صلی الله علیه و سلم ـ به جوار پروردگار خود شتافتند در حالی که عائشه ـ رضی الله عنها ـ  را بعنوان مرجع و حجتی برای کوچک و بزرگ امت بجای گذاشتند که همگی از او تعلیم گرفته، فتوی می خواستند.
مردم می دانستند که علم عائشه ـ رضی الله عنها ـ (در هر موضوعی که به دین مربوط است از قرآن و حدیث و تفسیر و فقه و..) همه چیز را دربرگرفته و کاملا پخته است.
در مدینه نسبت به فقهای بزرگی همچون عبدالله بن عمر و ابی هریره و ابن عباس ـ رضی الله عنهم ـ در مقام استاد و شاگرد بود. ( یعنی همه ی فقهای مدینه شاگرد او بودند) حضرت عمر ـ رضی الله عنه ـ همه ی مسائل زنانه و احکامی که مربوط به منزل پیامبر ـ صلی الله علیه و سلم ـ بود را به وی حواله می داد، در این خصوص مطلقا هیچ کس از زنان نمی توانست با وی برابری نماید.
آوازه ی قدرت علمی اش در همه جا پیچید و بزرگان صحابه مانند ابوبکر و عمر و فرزندش و ابو هریره و ابن عباس و ابن زبیر ـ رضی الله عنهم اجمعین ـ به قول وی مراجعه می کردند و آنگونه که حاکم نیشابوری در مستدرکش می گوید «یک چهارم شریعت از او نقل شده است».(1)
بدرالدین کاشانی کتابی نوشته که آنرا فقط به یک موضوع اختصاص داده است و آن هم استدراکات عائشه ـ رضی الله عنها ـ بر صحابه ـ رضی الله عنهم ـ است و آن را « الاجابه لإیراد ما استدرکته عائشه علی الصحابه» نامیده است.
وی در مقدمه ی کتابش می نویسد:( این کتابی است که در آن روایاتی را جمع کرده ام که فقط حضرت صدیقه ی کبری آن را روایت کرده یا با دیگران در رأی و نظر مخالفت کرده چون حدیثی مبیّن در نزدش بود یا علمی یقینی و معتمد در آن مورد داشته یا بر علمای زمانش اعتراض کرده یا مسائلی است که بزرگان هم عصرش به او رجوع کرده اند یا فتاوایی است که خودش تحریر نموده یا اجتهادی کرده که به نظر خودش از رأی و نظر دیگران قوی تر بوده است. “زرکشی” استدراک حضرت عائشه را بر 23 تن از بزرگان صحابه همچون عمر و علی و عبدالله بن عباس ـ رضی الله عنهم اجمعین ـ ذکر کرده است و تعداد این استدراکاتش به 59 مورد می رسد.)
این ترقی و پیشرفتش در منزل رسول الله ـ صلی الله علیه و سلم ـ بود، اما آنچه از منزل صدیق ـ رضی الله عنه ـ با خود داشت، تسلط کامل و زیادی بود بر اخبار و اشعار و ایام و انساب و مفاخر عرب.
این مقام و منزلت در جهان اسلام امروزه هم برایش محکم و استوار و ثابت است و در این میدان یکه تاز است که هیچ مرد و زنی دیگر به درجه و رتبه اش نمی رسد. بیایید با هم آنچه را علامه ذهبی در کتابش «سیر اعلام النبلا» از قول حضرت عائشه ـ رضی الله عنها ـ آورده است بخوانیم(2)
1-    ابو برده از پدرش روایت کرده که فرمود: هیچ حدیثی از احادیث رسول الله ـ صلی الله علیه و سلم ـ بر ما یاران ـ محمد صلی الله علیه و سلم ـ مشکل نشد  که از عائشه ـ رضی الله عنها ـ پرسیدیم، مگر اینکه نزدش علمی در آن مورد یافتیم.
2-    زهری ـ رضی الله عنه ـ می فرماید: اگر علم همه ی مردم جمع شده با علم عائشه مقایسه شود، عائشه ـ رضی الله عنها ـ علمش از همه وسیع تر است.
3-    مسروق ـ رحمه الله ـ می گوید: قسم بخدا! بزرگترین یاران رسول الله ـ صلی الله علیه و سلم ـ را دیدم که در علم فرائض از عائشه ـ رضی الله عنها ـ سوال می کردند.
4-    عروه بن زبیر ـ رضی الله عنهما ـ خدمت حضرت عائشه ـ رضی الله عنها ـ عرض کرد: مادر جان! از علم فقه شما تعجب نمی کنم، با خودم می گویم: همسر پیامبر خدا ـ صلی الله علیه و سلم ـ و دختر ابوبکر ـ رضی الله عنه ـ  است و از علم شما به شعر و تاریخ عرب و روزهای خاصش تعجب نمی کنم چون با خودم می گویم دختر ابوبکر است که داناترین مردم در این مورد بود اما از علم طب شما تعجب می کنم که از کجا تعلیم گرفته ای؟ عائشه ـ رضی الله عنها ـ فرمودند: (ای عروه! پیامبر خدا ـ صلی الله علیه و سلم ـ در اواخر عمر مبارک مریض می شدند و نزد من بودند. وفود و گروه های عرب از قبایل مختلف نزد ایشان شرفیاب شده و داروهای متفاوتی را پیشنهاد می دادند و من هم با همان داروها پیامبر ـ صلی الله علیه و سلم ـ را معالجه می کردم. به همین سبب علم طب را فرا گرفتم.
من هم که مریض می شدم دارویی به پیامبر ـ صلی الهب علیه و سلم ـ معرفی می شد و شخصی دیگر که مریض می شد و پیامبر ـ صلی الله علیه و سلم ـ دارویی معرفی می کردند و از مردم هم می شنیدم که برخی به برخی دیگر دارویی را معرفی می کردند و من هر چه می شنیدم حفظ می کردم. )
5-    حضرت امیر معاویه ـ رضی الله عنه ـ فرمودند: قسم بخدا بجز رسول الله ـ صلی الله علیه و سلم ـ هرگز کسی دیگر را از عائشه ـ رضی الله عنها ـ بلیغ تر ندیدم.(3)
6-    پیامبر خدا ـ صلی الله علیه و سلم ـ عائشه ـ رضی الله عنها ـ را برای امت بعنوان مصدر خیری آماده نمودند که مسلمانان پس از رحلت ایشان به وی مراجعه نمایند. عائشه ـ رضی الله عنها ـ نوجوانی باهوش و با حافظه ای قوی بود که باعث می شد نبی رحمت ـ صلی الله علیه و سلم ـ مطمئن باشد میراث علمی بزرگی نزدش باقی می ماند.
این که از بین مادران مومنان فقط در منزل عائشه ـ رضی الله عنها ـ وحی بر رحمة للعالمین نازل می شد خود اشاره ای بود به عائشه ـ رضی الله عنها ـ که با تمام وجود کوشش کند رسالت بزرگ همسرش را متوجه شود و درک کرده تا پس از پیامبر ـ صلی الله علیه و سلم ـ مسئولیتش را در ارشاد مسلمانان ادا نماید. در دوران ابوبکر ـ رضی الله عنه ـ مسلمانان علوم و مسائل زیادی از عائشه ـ رضی الله عنها ـ فراگرفتند و در دوران عمر و عثمان و علی و معاویه ـ رضی الله عنهم اجمعین ـ علما و فقها همواره از ایشان مشوره گرفته و نظر خواهی می کردند….
و همچنان تا پایان عمر مبارک مرجعی بود برای معرفی و تعلیم دادن احکام و مسائل دینی به مسلمانان.
استاد سعید افغانی می نویسد: سالها در مدرسه ی سیده عائشه ـ رضی الله عنها ـ  بودم. در آن، حیران معجزه ای بودم که قلم راهی و توانی برای توصیفش نمی یابد. خصوصا آنچه تو را خسته می کند علم فراوانی است مانند دریایی که در آن شناور شوی و امواجی خروشان و وسعت آفاق و رنگهای متفاوت. هرچه خواستی از دست یافتن به فقه یا حدیث یا تفسیر یا علم و مسئله ای شرعی یا آداب یا شعر یا اخبار یا انساب یا مفاخر یا طب یا تاریخ….نزد این سیده بقدری از آن می یابی که تو را به شگفت می آورد و عجیب تر اینکه در حالی این همه علم را کسب کرده بود که سنش از 18 سال نمی گذشت…(4)

ادامه دارد
ــــــــــــــــــ
1ـ   عائشة والسياسة- سعيد الأفغاني، ص- 16.
2ـ    همان ص – 73.
3ـ   عائشة والسياسة- سعيد الأفغاني ، ص- (18- 19).
 4ـ  عائشة والسياسة- سعيد الأفغاني، ص- (18، 19).

 
برگرفته از كتاب «أمهات المؤمنين في مدرسة النبوة»
مصطفي طحان
مترجم: نوراحمد پاک نیت