جمهور فقها و محققین معتقدند که شب نیمه‌ی شعبان از ویژگی‌های خاصی برخوردار است، و برکات و رحمات خداوندی در این شب بصورت ویژه بندگان را مورد نوازش قرار می‌دهد، و این شب از معدود شب‌هایی است که در موردش فضایل نکاتی بیان شده است و نسبت به بیشتر شبهای سال، برتری و اهمیتی قابل توجه دارد.

درباره‌ی فضیلت این شب، تقریبا از ۱۰ صحابی احادیثی منقول است که از مجموع آنها و با تعدد طرق، استحباب عبادت این شب ثابت می‌شود.

روایاتی که در این مورد نقل شده، نزد عده‌ای از محققین و محدثین به درجه‌ی صحیح و یا حسن رسیده که بر این اساس روایت قابل قبول و قابل استدلال می‌باشد.

حافظ ابن رجب حنبلی رحمه الله می‌فرماید: «و في فضل ليلة نصف شعبان أحاديث أخر متعددة و اختلف فيها، فضعفها الأكثرون، و صحح ابن حبان بعضها و خرجه في صحيحه و من أمثلها حديث عائشة رضي الله عنها قالت: فقدت النبي صلى الله عليه و سلم… الحديث.» (لطائف المعارف لابن رجب، المجلس الثاني في ذكر نصف شعبان، ص ۲۶۱)

امام ابن حبان رحمه الله در صحیح خودش آورده: عَنْ مُعَاذِ بْنِ جَبَلٍ، عَنِ النَّبِيِّ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ قَالَ: «يَطْلُعُ اللَّهُ إِلَى خَلْقِهِ فِي لَيْلَةِ النِّصْفِ مِنْ شَعْبَانَ فَيَغْفِرُ لِجَمِيعِ خَلْقِهِ إِلَّا لِمُشْرِكٍ أَوْ مُشَاحِنٍ. (صحیح ابن حبان حدیث ۵۶۶۵ – تعلیق الأرنؤوط: حديث صحيح بشواهده. تعلیق الآلباني: حسنٌ)

خداوند متعال در شب نیمه‌ی شعبان بصورت ویژه به بندگانش نگاه می‌کند، و همه را مورد مغفرت و آمرزش قرار می‌دهد، مگر مشرک و کسی که اهل کینه و حقد است.

این روایت از طریق ابو موسی اشعری رضی الله عنه در سنن ابن ماجه حدیث ۱۳۹۰، از طریق عبدالله بن عمرو در مسند امام احمد بن حنبل  حدیث ۶۶۴۲ نیز روایت شده و در تعلیقات أرنؤوط نوشته: صحیحٌ بشواهده.

شیخ آلبانی رحمه الله نیز این روایت را در “سلسلة الأحاديث الصحيحة” نقل نموده و پس از آن می‌نویسد: «حدیثٌ صحیحٌ روي عن جماعة من الصحابة من طرق مختلفة يشد بعضها بعضاً.» این حدیث صحیحی است که از گروهی از صحابه با طرق گوناگون روایت شده، و هر یک دیگری را تقویت می‌کند. (سلسلة الأحاديث الصحيحة ج٣ ص١٣٥ رقم الحديث ١١٤٤ – ما صح في ليلة النصف)

حافظ ابوبکر بن مُخلَّد شیبانی در کتاب خود “كتاب السنة” روایتی را با همین مضمون نقل نموده که: وقتی شب نیمه‌ی شعبان می‌شود، الله تعالی به سوی مخلوقات خود توجه نموده و برای اهل ایمان مغفرت می‌کند، و به اهل کینه و عداوت توجه و نگاه رحمت نمی‌کند. (کتاب السنة، باب ١٠٦، حديث ۵۱۱، ص ۲۲۳)

شیخ آلبانی که احادیث این کتاب را تحت عنوان “ظلال الجنة” تخریج نموده است، در ذیل این حدیث می‌نویسد: «حدیث صحیح و رجاله ثقات غیر الأحوص بن حكيم فإنه ضعيف في الحديث كما في التقريب، فمثله يستشهد به فيتقوى بالطريق التي بعده و بشواهده المتقدمة…». (كتاب السنة و معه ظلال الجنة، باب ۱۰۶، حدیث ۵۱۱، ص۲۲۴)

علامه بیهقی رحمه الله‌ نیز در “شعب الإيمان” حدیثی را از طریق أبو ثعلبة الخشني نقل نموده که: عَنْ أَبِي ثَعْلَبَةَ الْخُشَنِيِّ، عَنِ النَّبِيِّ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ، قَالَ: ” إِذَا كَانَ لَيْلَةُ النِّصْفِ مِنْ شَعْبَانَ اطَّلَعَ اللهُ إِلَى خَلْقِهِ فَيَغْفِرُ لِلْمُؤْمِنِ، وَيُمْلِي لِلْكَافِرِينَ، وَيَدَعُ أَهْلَ الْحِقْدِ بِحِقْدِهِمْ «حَتَّى يَدَعُوهُ». (شعب الإيمان، باب ما جاء في ليلة النصف من شعبان، ح ۳۵۵۱)

الله تعالی مومن را مورد آمرزش قرار داده و می‌بخشد، و اهل کینه و عداوت را از این لطف و رحمت ویژه‌ی خود محروم نموده، «مگر اینکه متوجه ذات حق تعالی شوند و او را بخوانند و از وی مغفرت بخواهند.»

شیخ آلبانی نیز همین روایت را در “صحيح الجامع الصغير” نقل نموده و می‌نویسد: «حسنٌ» (صحيح الجامع الصغير، ص ۱۹۵، ح ۷۷۱)

در روایت دیگری که امام بیهقی رحمه الله از طریق حضرت عائشه رضي الله عنها نقل نموده، آمده است: أَنَّ عَائِشَةَ، قَالَتْ: قَامَ رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ مِنَ اللَّيْلِ يُصَلِّي فَأَطَالَ السُّجُودَ… ، فَقَالَ: ” أَتَدْرِينَ أَيَّ لَيْلَةٍ هَذِهِ؟ “، قُلْتُ: اللهُ وَرَسُولُهُ أَعْلَمُ، قَالَ: ” هَذِهِ لَيْلَةُ النِّصْفِ مِنْ شَعْبَانَ، إِنَّ اللهَ عَزَّ وَجَلَّ يَطْلُعُ عَلَى عِبَادِهِ فِي لَيْلَةِ النِّصْفِ مِنْ شَعْبَانَ «فَيَغْفِرُ لِلْمُسْتَغْفِرِينَ، وَيَرْحَمُ الْمُسْتَرْحِمِينَ،» وَيُؤَخِّرُ أَهْلَ الْحِقْدِ كَمَا هُمْ.” قلتُ: عذا مرسلٌ جيدٌ (شعب الإيمان، باب ما جاء في ليلة النصف من شعبان، ح ۳۵۵۴)

یعنی در شب نیمه‌ی شعبان، الله تعالی به بندگانش نگاه رحمت و لطف نموده «و کسانی را که استغفار می‌کنند مغفرت نموده و کسانی را که رحمت خداوندی را جست و جو می‌کنند، مورد رحمت‌های خود قرار می‌دهد.»

بالفرض اگر نظر محققینی که این روایات را صحیح و یا حسن گفته‌ند را نادیده بگیریم و از صحت برخی از این روایات چشم پوشی کنیم، این نکته قابل توجه است که بر اساس گفته‌ی جمهور محققین و علمای علم اصول، حدیث ضعیف در صورتی که دارای ضعف شدید نباشد، و با ادله‌ی قوی‌تر از خود در تعارض قرار نگیرد، در این صورت با تعدد طرق ارتقا یافته و قابل قبول می‌باشد.

«و نکته‌ی دیگر اینکه، در باب فضایل اعمال، احادیث ضعیف در صورت وجود شرایطی که برایش بیان شده است، مقبول و معمول قرار می‌گیرد.»

علامه مبارکپوری رحمه الله می‌نویسد: «فهذه  الأحاديث بمجموعها حجة على من زعم أنه لم يثبت في فضيلة ليلة النصف من شعبان شيء. والله اعلم.» (تحفة الأحوذي ج۳ ص۵۱۶)

در مجموع این احادیث به عنوان حجت بر منکرین فضیلت شب نیمه‌ی شعبان کافی است.

همچنین علامه آلبانی پس از بررسی طرق مختلف این روایات می‌نویسد: «خلاصه و چکیده‌ی مباحث این است که حدیث ثبوت فضیلت نیمه‌ی شعبان، با در نظر گرفتن جمیع طرق، بدون شک صحیح است، و این در حالی است که صحت روایت با کمتر از این حجم روایات ثابت می‌شود، مادامی که ضعف شدید وجود نداشته باشد، چنانکه این روایات خالی از ضعف شدید است. و در ادامه می‌نویسد: کسی که گفته است در باب فضیلت نیمه‌ی شعبان حدیث صحیحی وجود ندارد، سخنش قابل اعتماد نیست و بخاطر عدم احاطه‌ی طرق احادیث، چنین حکمی صادر کرده.» (سلسلة الأحاديث الصحيحة، ما صح في ليلة النصف، ص۱۳۸ و ۱۳۹، حدیث ۱۱۴۴)

حافظ ابن رجب حنبلی رحمه الله می‌فرماید: «و في فضل ليلة نصف شعبان أحاديث أخر متعددة و اختلف فيها، فضعفها الأكثرون،و صحح ابن حبان بعضها و خرجه في صحيحه و من أمثلها حديث عائشة رضي الله عنها قالت: فقدت النبي صلى الله عليه و سلم… الحديث.» (لطائف المعارف لابن رجب، المجلس الثاني في ذكر نصف شعبان، ص ۲۶۱)

⬅️  فقها و محققین کرام نیز بر اساس روایات و احادیثی که در باب فضیلت نیمه‌ی شعبان وارد شده است، جد و جهد مضاعف در عبادت در این شب را مستحب و نیک دانسته‌اند.

«کما اینکه از الفاظ حدیث نیز این دانسته می‌شود که بین کسانی که در این شب در غفلت هستند، و کسانی که در تلاش‌اند تا خود را مشمول رحمات و برکات خاص این شب بگردانند، فرق بسیار است.» بخشش و مغفرت و الطاف الهی که در این شب بصورت ویژه به سوی اهل زمین سرازیر است، «قلب کسانی را نشانه می‌گیرد که زمینه را برای حصول این فضایل و برکات فراهم نمودند و مشغول بندگی و عبادت حضرت حق تعالی هستد.»

در حدیث آمده که حضرت عائشه رضي الله عنها می‌فرماید: قام رسول الله صلی الله علیه و سلم من اللیل یُصلي فأطال السجودَ… ، فَقَالَ: ” أَتَدْرِينَ أَيَّ لَيْلَةٍ هَذِهِ؟ “، قُلْتُ: اللهُ وَرَسُولُهُ أَعْلَمُ، قَالَ: ” هَذِهِ لَيْلَةُ النِّصْفِ مِنْ شَعْبَانَ، إِنَّ اللهَ عَزَّ وَجَلَّ يَطْلُعُ عَلَى عِبَادِهِ فِي لَيْلَةِ النِّصْفِ مِنْ شَعْبَانَ «فَيَغْفِرُ لِلْمُسْتَغْفِرِينَ، وَيَرْحَمُ الْمُسْتَرْحِمِينَ، وَيُؤَخِّرُ أَهْلَ الْحِقْدِ كَمَا هُمْ». (شعب الإيمان، ح۳۵۵۴)

در این روایت تصریح شده که «الله تعالی کسانی را در این شب به استغفار مشغول‌اند و کسانی که خواهان رحم و بخشش الهی هستند، از این امتیاز بهره‌مند کرده و آنها هستند که فیض یاب خواهند شد. و آنها را خداوند با مغفرت و رحمت خویش کامیاب ‌می‌گرداند.»

در حدیث دیگری که روايت أبو ثعلبة الخشني است آمده: عَنِ النَّبِيِّ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ، قَالَ: ” إِذَا كَانَ لَيْلَةُ النِّصْفِ مِنْ شَعْبَانَ اطَّلَعَ اللهُ إِلَى خَلْقِهِ فَيَغْفِرُ لِلْمُؤْمِنِ، وَيُمْلِي لِلْكَافِرِينَ، وَيَدَعُ أَهْلَ الْحِقْدِ بِحِقْدِهِمْ «حَتَّى يَدَعُوهُ» . (شعب الإيمان، ح۳۵۵۱ _ صحیح الجامع الصغیر للآلباني، ص۱۹۵، ح۷۷۱ و قال: حسن.)

در این روایت نیز تصریح شده که «کسانی که مبتلا به حقد و کینه هستند، از رحمت و برکت این شب محروم‌اند، مگر اینکه به سوی خدا برگشته و او را بخوانند و از ذات حضرت حق طلب آمرزش و بخشش نمایند.»

⬅️ علاوه بر این، فقها و محققین نیز بر این مهم تصریح کردند که به عنوان نمونه سخن برخی از آنها را بیان خواهیم کرد.

⬅️ علامه ابن تیمیه رحمه الله در “الفتاوى الكبرى” تحت عنوان “مسألة صلاة نصف شعبان” می‌نویسد: «اگر شخص در این شب به تنهایی نماز بخواند، و یا در جماعتی خاص (که جنبه‌ی عمومی و اشتهار نداشته است، بلکه بصورت اتفاقی و غیر منتظره دور هم جمع شده بودند، و نماز نفلی با جماعت خواندند)، چنانکه برخی از سلف صالح آن را انجام می‌دادند، کاری پسندیده و نیک است». «إذا صلى الإنسان ليلة النصف وحده، أو في جماعة خاصة كما كان يفعل طوائف من السلف، فهو أحسن. وأما الاجتماع في المساجد على صلاة مقدرة. كالاجتماع على مائة ركعة، بقراءة ألف: قل هو الله أحد دائما. فهذا بدعة، لم يستحبها أحد من الأئمة. والله أعلم» (الفتاوی الکبری، مسألة صلاة نصف شعبان، ج۲ ص۲۶۲.دار الکتب العلمیة، ط الأولى، ١٤٠٨ هج.ق.)

⬅️ همچنین در جای دیگری علامه ابن تیمیه رحمه الله در مورد عبادت انفرادی سلف صالح در این شب می‌نویسد: «ولی شب نیمه‌ی شعبان دارای فضیلت است و سلف در این شب نماز خوانده و به عبادت مشغول بودند، اما عبادت بصورت دسته جمعی و اجتماع در مساجد جهت احیای این شب، بدعت است.» (الفتاوی الکبری، ج۵ ص۳۴۴، دارالکتب العلمية، ط الأولى، ١٤٠٨ هج.ق.  مختصر الفتاوى المصرية لابن تيمية، ج١ ص۲۹۱. دار ابن القیم، سنة ١٤٠٦ هج.ق.)

⬅️ همچنین علامه ابن تیمیه رحمه الله می‌فرماید: خواندن نماز و عبادت بصورت اجتماعی در شب نیمه‌ی شعبان، بدعت است. «بلکه سلف صالح در خانه‌هایشان مانند قیام اللیل در این شب به نماز مشغول می‌شدند.»

و نکته‌ی مهمتر اینکه علامه ابن تیمیه رح می‌فرماید: «و اگر عده‌ای بدون التزام و فراخوان، با وی در خانه‌اش به نماز ایستاده و با جماعت نماز خواندند، اشکالی ندارد،» چنانچه که رسول خدا صلی الله علیه و سلم شبی با ابن‌عباس و شبی دیگر با حذیفه نماز خواندند. (مختصر الفتاوى المصرية لابن تيمية، ج١ ص۲۹۲ . دار ابن القیم، سنة ١٤٠٦ هج.ق.)

⬅️ امام شافعی رحمه الله نیز در مورد استحباب مشغولیت به عبادت و دعا در این شب می‌فرماید: «دعا در پنج شب به استجابت نزدیک‌تر است، شب جمعه و…، و شب نیمه‌ی شعبان.» و در ادامه می‌فرماید: این را مستحب می‌دانم، «لذا احیای این شب به این صورت امری مستحب و پسندیده است.» ( و بلغنا انه كان يُقَالُ إنَّ الدُّعَاءَ يُسْتَجَابُ فِي خَمْسِ لَيَالٍ فِي لَيْلَةِ الْجُمُعَةِ وَلَيْلَةِ الْأَضْحَى وَلَيْلَةِ الْفِطْرِ وَأَوَّلِ لَيْلَةٍ فِي رَجَبٍ وَلَيْلَةِ النِّصْفِ مِنْ شَعْبَانَ قَالَ الشَّافِعِيُّ وَأَخْبَرَنَا إبْرَاهِيمُ بْنُ مُحَمَّدٍ قَالَ رَأَيْت مَشْيَخَةً مِنْ خِيَارِ أَهْلِ الْمَدِينَةِ يَظْهَرُونَ عَلَى مَسْجِدِ النَّبِيِّ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ لَيْلَةَ الْعِيدَيْنِ فَيَدْعُونَ وَيَذْكُرُونَ اللَّهَ تَعَالَى حَتَّى تَذْهَبَ سَاعَةٌ مِنْ اللَّيْلِ قَالَ الشَّافِعِيُّ وَبَلَغَنَا أَنَّ ابْنَ عُمَرَ كَانَ يُحْيِي لَيْلَةَ النَّحْرِ قَالَ الشَّافِعِيُّ وَأَنَا أَسْتَحِبُّ كُلَّ مَا حَكَيْت فِي هَذِهِ اللَّيَالِي مِنْ غَيْرِ أَنْ تَكُونَ فَرْضًا هَذَا آخِرُ كَلَامِ الشَّافِعِيِّ وَاسْتَحَبَّ الشَّافِعِيُّ وَالْأَصْحَابُ الْإِحْيَاءَ الْمَذْكُورَ مَعَ أَنَّ الْحَدِيثَ ضَعِيفٌ لِمَا سَبَقَ فِي أَوَّلِ الْكِتَابِ أَنَّ أَحَادِيثَ الْفَضَائِلِ يُتَسَامَحُ فِيهَا وَيُعْمَلُ عَلَى وَفْقِ ضَعِيفِهَا. (المجموع شرح المهذب للنووي، باب صلاة الكسوف، ج۵ ص۴۳ . دار الفکر)

⬅️ علامه نووی رح در “روضة الطالبين و عمدة المفتين” نیز اين را با لفظ استحباب مؤكد نقل کرده است. (روضة الطالبين و عمدة المفتين ج٢ ص١٢٧ _ دار الكتب العلمية، بيروت)

⬅️ أبوشامة مقدسي نيز در “الباعث على إنكار البدع و الحوادث” مي‌نویسد: «شب نیمه‌ی شعبان دارای فضیلت است و احیای آن بصورت انفرادی مستحب است.» (وَأما لَيْلَة النّصْف من شعْبَان فلهَا فضيله واحياؤها بِالْعبَادَة مُسْتَحبّ وَلَكِن على الِانْفِرَاد من غير جمَاعَة. ص ٤٤، دار الهدى _قاهرة. ط الأولى، ١٣٩٨ هج.ق.)

⬅️ علامه ابن نجيم حنفي نيز در “البحر الرائق” می‌نویسد: «از جمله امور مستحب، احیای شب‌های دهه‌ی ذی الحجه و…، و شب نیمه‌ی شعبان می‌باشد، اما بصورت انفرادی، و عبادت اجتماعی و جمع شدن جهت احیای این شبها، مکروه است، مگر تراویح در رمضان». (وَمِنْ الْمَنْدُوبَاتِ إحْيَاءُ لَيَالِي الْعَشْرِ مِنْ رَمَضَانَ وَلَيْلَتَيْ الْعِيدَيْنِ وَلَيَالِي عَشْرِ ذِي الْحِجَّةِ وَلَيْلَةِ النِّصْفِ مِنْ شَعْبَانَ كَمَا وَرَدَتْ بِهِ الْأَحَادِيثُ وَذَكَرَهَا فِي التَّرْغِيبِ وَالتَّرْهِيبِ مُفَصَّلَةً وَالْمُرَادُ بِإِحْيَاءِ اللَّيْلِ قِيَامُهُ وَظَاهِرُهُ الِاسْتِيعَابُ وَيَجُوزُ أَنْ يُرَادَ غَالِبُهُ وَيُكْرَهُ الِاجْتِمَاعُ عَلَى إحْيَاءِ لَيْلَةٍ مِنْ هَذِهِ اللَّيَالِي فِي الْمَسَاجِدِ قَالَ فِي الْحَاوِي الْقُدْسِيِّ وَلَا يُصَلَّى تَطَوُّعٌ بِجَمَاعَةٍ غَيْرَ التَّرَاوِيحِ وَمَا رُوِيَ مِنْ الصَّلَوَاتِ فِي الْأَوْقَاتِ الشَّرِيفَةِ كَلَيْلَةِ الْقَدْرِ وَلَيْلَةِ النِّصْفِ مِنْ شَعْبَانَ وَلَيْلَتَيْ الْعِيدِ وَعَرَفَةَ وَالْجُمُعَةِ وَغَيْرِهَا تُصَلَّى فُرَادَى. ج۲ ص۵۶ . دار الکتاب الإسلامي، ط الثانية. كذا في الدر المختار، و رد المحتار على الدر المختار، و درر الحكام شرح غرر الأحكام)

بنابراین، مناسب است که شخص مومن، برای دست یافتن به فیوضات این شبهای مبارک، کمر همت را ببندد و در عبادت سعی و تلاش خود را دو چندان کند.