حج از دیرباز برای مردم دنیا شناخته شده بود و چون کعبه معظمه نخستین عبادتگاه روی زمین بود که توسط انبیاء علیهم السلام و دیگر ذوات مقدس بنیان‌گذاری و یا بازسازی شده و این امر قداست و حرمت زائدالوصفی به این مکان مقدس بخشیده است، حتی اگر یک مجرم و یا قاتل به این خانه پناهنده می‌شد، هیچکس به وی کار نداشت تا اینکه از آنجا خارج شود.
چیزی که بر جایگاه منحصر این خانه دلالت می‌کند این است که خداوند متعال این خانه را ابزار رسیدن روزی و دوام زندگی بیان نموده است: «جَعَلَ اللَّهُ الْكَعْبَةَ الْبَيْتَ الْحَرَامَ قِيَامًا لِّلنَّاسِ وَالشَّهْرَ الْحَرَامَ» (المائدة / ۹۷) «خداوند، کعبه، (یعنی) بیت‌الحرام، و ماههای حرام، و قربانیهای بی‌نشان و نشاندار را وسیله‌ای برای سامان بخشیدن (به کار دنیوی و اخروی) مردم قرار داده است.»
و نیز آن‌را اولین عبادتگاه روی زمین قرارداده است، حتی قبل از بیت المقدس و بیت اللحم و جاهای دیگر .
در روایت آمده است که بعد از اتمام بنای بیت الله که توسط حضرت ابراهیم و اسماعیل علیهم السلام انجام شد، به حضرت ابراهیم علیه السلام امر شد تا مردم را برای حج و انجام مناسک فرا خواند. چنانکه ایشان عرض نمودند که مگر صدای من تا کجا می‌رسد؟ خداوند فرمود: نداء از تو و ابلاغ از ما.
حضرت ابراهیم علیه السلام بر روی کوه ابوقبیس که در جوار بیت‌الله است بالا رفت و از آنجا با صدای بلند اعلام کرد که «ای مردم! خداوند خانۀ خود را برای حج آماده کرده است، پس برای حج بیایید.»
این ندای ابراهیم علیه السلام به گوش همه رسید و همۀ کسانی که حج مقدر آنها بود به تعداد دفعات مقدر شده لبیک گفتند.
این سازه باشکوه وباعظمت با دستور خدا و با مهندسی حضرت جبرئیل و بنائی حضرت ابراهیم و شاگردی حضرت اسماعیل علیهم السلام ساخته شد.
از دیگر ویژگی‌های این خانه، توفیر نعمت‌ها در شهر مکه است؛ با اینکه شهر مکه از نظر ژئولوژی بسیار گرم و خشک است و از حاصل‌خیزی و سرسبزی طبیعی کاملاً عاری است.
در چندین آیۀ قرآن پروردگار متعال با طرح قضیۀ «امنیت» و «رفاه اجتماعی»، این دو را به‌عنوان نعمت‌های بی‌بدیل مکه یادکرده است. با وجود نعمت‌های فراوان الهی در این شهر، ذکر این دو نعمت بارها به میان آمده است، دو نعمت ارزشمندی که ارش آن را هرکس حس نمی‌کند.
«لِإِيلَافِ قُرَيْشٍ ‎، إِيلَافِهِمْ رِحْلَةَ الشِّتَاءِ وَالصَّيْفِ ، فَلْيَعْبُدُوا رَبَّ هَٰذَا الْبَيْتِ ،‏ الَّذِي أَطْعَمَهُم مِّن جُوعٍ وَآمَنَهُم مِّنْ خَوْفٍ» ‎(سوره قریش) «به خاطر أنس و الفت قریش. (۱) به خاطر انس و الفت ایشان به کوچ زمستانه و تابستانه (ی بازرگانی به سوی یمن در زمستان و به سوی شام در تابستان). (۲) بایستی خداوندگار این خانه (ی خدا، کعبه) را بپرستند (که این امن و امنیّت را در طول راه و در شهرها و کشورهای پر از کشمکش و ستم و جنگ و غارت، برای ایشان فراهم آورده است). (۳) خداوندگاری که از گرسنگی ایشان را رهانیده است و خوراکشان داده است، و آنان را از خوف و هراس (راهزنان قبائل در راهها، و ستمگران و قلدران در شهرها و کشورها، رهائی بخشیده است و) ایمن ساخته است.» ونیز ارشاد الهی است:
«وَضَرَبَ اللَّهُ مَثَلًا قَرْيَةً كَانَتْ آمِنَةً مُّطْمَئِنَّةً يَأْتِيهَا رِزْقُهَا رَغَدًا مِّن كُلِّ مَكَانٍ» (النحل١١٢)«خداوند (برای آنان که کفران نعمت
می‌کنند، داستان) مردمان شهری را مثل می‌زند که در امن و امان بسر می‌بردند و از هر طرف روزیشان به گونه‌ی فراوان به سویشان سرازیر می‌شد.»
شهر مکه با موقعیت جغرافیایی که دارد، یک شهر
تجاری است که تجارت آن به شام و یمن بود و
مسیرهای ارتباطی به این شهر همواره نا امن بود،
زیرا مردم عرب آن زمان منابع ثابت درآمد نداشتند
وگاهی مجبور بودند با غارت و باج‌گیری امرارمعاش
کنند، علیرغم این کارزشت، ازحمله و چپاول بر اهل
مکه هراس داشتند و این یک امتیاز برای اهل مکه بود که به خاطر همجواری با خانۀ الله از امنیت جانی و مالی برخوردار بودند.
این امنیت از برکت خانه کعبه حاصل گشته است که کانون توجه همۀ موحدان جهان و حتی بت پرستان حجاز در طول تاریخ بوده است. و این می‌طلبد تا اهل مکه از باب سپاسگزاری از شرک و خرافات دست بکشند و به عقیدۀ توحید و یکتاپرستی روی بیاورند، نه اینکه ازباب ناسپاسی به شرک و بت‌پرستی روی آورند. در حالی که شرک و بت‌پرستی و اعتقاد به معبود بودن بت‌ها، اعتقادی پوچ و بی‌اساسی است، و این باور، قابلیت آن‌را ندارد که بر آن نام اعتقاد را بگذاریم؛ چون اعتقاد بر پایۀ علم و سند استوار است، و باورهای اهل شرک پایه واساس علمی، منطقی و حتی عقلی هم ندارد.
خداوند متعال می‌فرماید: «يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِنَّمَا الْمُشْرِكُونَ نَجَسٌ فَلَا يَقْرَبُوا الْمَسْجِدَ الْحَرَامَ بَعْدَ عَامِهِمْ هَٰذَا وَإِنْ خِفْتُمْ عَيْلَةً فَسَوْفَ يُغْنِيكُمُ اللَّهُ مِن فَضْلِهِ إِن شَاءَ إِنَّ اللَّهَ عَلِيمٌ حَكِيمٌ» (التوبه / ۲۸)
ای مؤمنان همانا مشرکان پلیدند، لذا نباید پس از امسالشان به مسجدالحرام نزدیک شوند، و اگر از [رکود تجارت و] تنگدستی می‌ترسید، زودا که خداوند، اگر بخواهد شما را از فضل خویش توانگر گرداند، که خداوند دانای فرزانه است‌.
خداوند برای هر مسلمانی که توانایی سفر به بیت الله را دارد، حج را فرض کرده است‌.
یکی از دلایل تاکید بر انجام این رکن مهم و اساسی این است که این فریضه تنها با حضور فیزیکی شخص در مشاعر متبرکه ادا می‌شود که این خود، تعظیم شعائرالهی است وتعظیم شعائر خداوند، نشانۀ تقوا و ترس از خداست‌.
ابن الوردی شاعر معروف در مورد تقوا چنین سروده است:
واتّقِ اللهَ فتقوی الله مـــــــا
جاورَتْ قلبَ امْرِئٍ إلّا وَصَل
لیسَ مَن یَقطعُ طُــــرقاً بَطَلاً
إنّما مَــــــن یَتّقي اللهَ البَطَل
تقوا طناب وصل بنده به خداست. قهرمانی به این نیست که راه را بر دیگران می بندد، قهرمان واقعی همان فردی است که از خدا می‌ترسد.
نکته حائز اهمیت در امر حج و عمره این است که مسلمانان با اجتماع شکوهمند خود درکنار هزاران مصالح، با تلبیه‌های بلند خویش دل همۀ مشرکان عالم را بلرزانند و یک صدا اعلام کنند که از بند دریوزگی رها هستیم و با بندگی الله، از بندگی غیر الله آزاد هستیم‌. موسم حج، فرصت طلایی برای شناخت توانمندی‌ها و ظرفیت‌های جهان اسلام است‌.
رهایی از بند اسارت بندگان با پذیرش بندگی خدا با قلب و قالب میسر است و حج، بهترین فرصت برای اظهار این حقیقت است‌.
حضور چند میلیونی در حج با ملیت‌ها، رنگ‌ها وگویش‌های گوناگون از همۀ کرۀ زمین باپوشش یکپارچه، نمایشگر قدرت عبادی سیاسی اسلام ناب محمدی است و هرکنشی در حج، اثبات توحید و نفی شرک است‌.
همانگونه که مقام معظم رهبری در دیدارکارگزاران حج بر حفظ وحدت میان فرق اسلامی تصریح و تاکید کردند و از هر اقدام و کنش تفرقه افکنانه بر حذر داشتند، زیرا تفرقه و چند دستگی هیچ عائدی برای مسلمانان در گذشته در برنداشته است. معظم له با استدلال از روش عملی ائمه اطهار بر حضور در نمازهای حرمین شریفین، عملکرد افراد تفرقه افکن را محکوم نمودند.
این تاکیدهای معظم‌له حاکی از این است که ایشان نسبت به وحدت امت اسلامی دغدغۀ فکری دارند، چون می‌دانند وحدت امت موجب آزادگی و عزت آن می‌شود، همانگونه که تفرقه برای امت موجب سرافکندگی و وهن است.
امیدواریم که حج امسال درفضای امن و سکون برگزار شود، با همان حکمت و فلسفه که حکمای امت آنرا ذکرنموده‌اند.
نباید فراموش کنیم که حج فرصت طلایی برای زدودن کینه‌ها اعم از کینه های سیاسی و مذهبی است، ان شاء الله که حکام مسلمان بتوانند گام‌های بزرگتر و مؤثرتری در جهت ایجاد روابط سیاسی و تحکیم و توسعه آن در میان کشورهای اسلامی بردارند.
و نیز زائرین عزیز با حضور شکوهمند خویش در مراسم حج، اقتدار سیاسی اسلام و اخلاق والای اسلامی را به نمایش بگذارند.