آنچه از کتاب الله و سنت رسول‌الله ـ صلی الله علیه و سلم ـ فهمیده می­شود، این است که جشن گرفتن شب یلدا، ریشه در باور جاهلانه دارد و هر فرد مسلمان باید از اینچنین عادات و عقایدی برحذر باشد و به طور کامل در اسلام داخل شود و از گامها و آثار شیطان، پیروی نکند.

شب و روز مشخصی نشانه‌های قدت خدایند

اهل دانش و بصیرت به خوبی می­دانند که شب و روز و تاریکی و روشنایی، دو نشانه از نشانه‌های پروردگار و دو نعمتِ الهی هستند. الله تعالی می­فرماید« وَجَعَلْنَا اللَّيْلَ وَالنَّهَارَ آيَتَيْنِ فَمَحَوْنَا آيَةَ اللَّيْلِ وَجَعَلْنَا آيَةَ النَّهَارِ مُبْصِرَةً» (اسراء 12)  «ما شب و روز را دو نشانه قرار دادیم، نشانه شب را تاریکی و نشانه  روز را درخشان  گردانیدیم.»

تغییر تدریجی شب و روز و به تبع آن تاریکی و روشنی، دقت و ظرافتِ آفرینش و نشان عظمت آفریدگار است؛ الله تعالی می­فرماید« إِنَّ فِي خَلْقِ السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضِ وَاخْتِلاَفِ اللَّيْلِ وَالنَّهَارِ لآيَاتٍ لِّأُوْلِي الألْبَابِ» (آل عمران 190) «همانا آفرینش آسمانها و زمین و گردش شب و روز نشانه هایی است برای اندیشمندان.»

شب با تاریکی فراگیرش برای انسان‌ها و دیگر موجودات مایه آرامش و زمان آسایش، و روز با روشنایی‌اش جولانگاه کسب و کار و تکاپو است، طبیعت بشر نه با تاریکی ابدی سازگار است و نه با روشنایی سرمدی، بلکه همان گونه که به نور نیاز دارد، به تاریکی نیز نیازمند است.

الله تعالی می‌فرماید: «هُوَ الَّذِي جَعَلَ لَكُمُ اللَّيْلَ لِتَسْكُنُواْ فِيهِ وَالنَّهَارَ مُبْصِرًا إِنَّ فِي ذَلِكَ لآيَاتٍ لِّقَوْمٍ يَسْمَعُونَ» (یونس 67) «الله تعالی شب را آفرید تا بیارامید و روز را روشن گردانیده است (تا کسب و کار کنید)بیگمان در این کار نشانه‌هایی است برای کسانی که گوش شنوا داشته باشند.»

فلسفه پیدایش و جشن گرفتن شب یلدا

فلسفه پیدایش و جشن گرفتن شب یلدا ریشه در باور و توهمی جاهلانه دارد که تاریکی را نماد شرّ و اهریمن و شب طولانی را نحس می­داند.

در ایران باستان مردم بر اساس این باور غلط شب یلدا را بیدار می­مانند و با روشن کردن آتش به گمان خود از نحوست شب می­کاستند و بدین گونه با ا هریمن ستیز می­کردند و منتظر طلوع و تولد خورشید می­ماندند.

برخی نیز قائلند که شب یلدا در میان ایرانیان باستان، به شب تولد “الهه میترا” مشهور بوده است.

 چنانکه دهخدا در این مورد می­نویسد: «واژه یلدا سریانی به معنای میلاد است، از آنجایی که ایرانیان شب یلدا را شب تولد الهه میترا می­دانستند آن را با تلفظ سریانی­اش پذیرفته‌اند.»

 آیین مهر و میترائیسم، در ایران قبل از دین زرتشت رواج داشت، این آیین بر پایه پرستش میترا قرار گرفته بود، میترا از ایزدان هند و ایرانی است، مهر پرستان شب یلدا را شب تولد میترا( ایزد مهر) می­دانستند، اینگونه که درشبی دراز و سرد ایزد مهر در یک غار گود و کم ارتفاع ظهور می‌کند و خورشید را به ارمغان می­آورد.

 در حالی که خداوند چنین عقیده­ای را به شدت رد می­کند، و می­فرماید «الْحَمْدُ لِلّهِ الَّذِي خَلَقَ السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضَ وَجَعَلَ الظُّلُمَاتِ وَالنُّورَ ثُمَّ الَّذِينَ كَفَرُواْ بِرَبِّهِم يَعْدِلُونَ» (أنعام  1) «ستایش خداوندی را سزا ست که آسمانها و زمین را آفریده است و تاریکیها و روشنائی را ایجاد کرده است (که هر یک سود ویژه­ای و حکمت خاصی در بر دارند و دلائل واضح و برا هین قاطع بر وجود خدایند) ولی با این وصف، کافران با وجود این حجتها و نشانه‌ها با پروردگار خویش غیر وی را برابر می­کنند و شریک می­آورند.»

شب یلدا یادگار آن دوران و نماد آن باور نادرست است که امروزه به جهلی مقدس تبدیل گشته است، درست همانند اعراب جاهلی که باورهای نیاکان جاهل‌تر از خود را مقدس می­شمردند.

حقیقت این است که نه شب نحس است و نه تاریکی، بد شگونی دارد بلکه همانند روز، شب نیز نعمت  الهی است.

حکم گرامی‌داشت شب یلدا از دیدگاه اسلام

آنچه از کتاب الله و سنت رسول‌الله ـ صلی الله علیه و سلم ـ فهمیده می­شود، این است که جشن گرفتن شب یلدا، ریشه در باور جاهلانه دارد و هر فرد مسلمان باید از اینچنین عادات و عقایدی برحذر باشد و به طور کامل در اسلام داخل شود و از گامها و آثار شیطان، پیروی نکند.

چنانکه خداوند می­فرماید «يَاأَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُواْ ادْخُلُواْ فِي السِّلْمِ كَآفَّةً وَلاَ تَتَّبِعُواْ خُطُوَاتِ الشَّيْطَانِ إِنَّهُ لَكُمْ عَدُوٌّ مُّبِينٌ» (بقره208) «ای کسانی که ایمان آورده‌اید! همگی (اسلام را به تمام و کمال بپذیرید و) به صلح و آشتی درآئید، و از گامهای اهریمن (و وسوسه‌های وی) پیروی نکنید (و به دنبال او راه نروید). بی‌گمان او دشمن آشکار شما است.»

همچنین پیامبر گرامی اسلام در حدیثی می­فرمایند« من تشبه بقوم فهو منهم» هر کس خود را به قومی تشبیه کند از آنها می­باشد. در حقیقت پیامبرمان، امت خود را از هر نوع مشابهت با کفار بر حذر داشته است، خواه آن مشابهت در لباس و هیئت باشد، در شکل و صورت باشد یا در گفتار و کردار، در واقع خواسته­ی دین اسلام این است که یک مسلمان از آنچه الله و رسولش فرموده پیروی کند و از هر نوع مشابهت با غیر مسلمین اجتناب نماید.

پس از اینکه پیامبر مکرم اسلام (صلی الله علیه وسلم) به مدینه تشریف بردند، با جشنی روبرو شدند که مردم دو روز را به شادی و بازی می­پرداختند و آن دو روز عبارت بود«نوروز« و «مهرگان»؛ آن حضرت علت شادی را جویا شدند. در جواب گفتند: ما در زمان جاهلیت در این دو روز به بازی و شادی می­پرداختیم، رسول خدا فرمودند: خداوند دو روز دیگر را به جای آن برای شما قرار داده است که خیر و خوبی دنیا و آخرت را همراه دارد، یعنی روز عید قربان و روز عید فطر.  ( سنن أبی داود، باب صلاة العیدین، مسند امام احمد بن حنبل، رقم الحدیث13647)

توجه: کسانی که بجا آوردن  صله رحم را علت و بهانه‌ای برای  جمع شدن در این شب قرار می­دهند، بهتر این است که قبل یا بعد از آن شب، جمع شوند تا از مشابهت به اقوامی که دارای چنین اعتقاداتی هستند، دوری شود.

تهیه وتنظیم : دارالافتای حوزه علمیه انوار العلوم خیرآبادِ تایباد