مرحوم محمد رشید رضا در «تفسیر المنار» با استنباط از این آیه مبارکه، به صورت مفصل چندین فضیلت برای حضرت ابوبکر صدیق ـ رضی‌الله عنه ـ ذکر می‌کند که در اینجا مختصرا به آن پرداخته می‌شود:

«إِلَّا تَنْصُرُوهُ فَقَدْ نَصَرَهُ اللَّهُ إِذْ أَخْرَجَهُ الَّذِينَ كَفَرُوا ثَانِيَ اثْنَيْنِ إِذْ هُمَا فِي الْغَارِ إِذْ يَقُولُ لِصَاحِبِهِ لَا تَحْزَنْ إِنَّ اللَّهَ مَعَنَا فَأَنْزَلَ اللَّهُ سَكِينَتَهُ عَلَيْهِ وَأَيَّدَهُ بِجُنُودٍ لَمْ تَرَوْهَا وَجَعَلَ كَلِمَةَ الَّذِينَ كَفَرُوا السُّفْلَى وَكَلِمَةُ اللَّهِ هِيَ الْعُلْيَا وَاللَّهُ عَزِيزٌ حَكِيمٌ» (توبه/40)

ترجمه: «اگر او [پیامبر] را یاری ندهید، [بدانید که‌] خداوند او را هنگامی که کافران آواره‌اش ساختند، یاری داد، آنگاه که یکی از آن دو به هنگامی که در غار بودند به رفیقش [ابوبکر] گفت نگران مباش که خدا با ماست، آنگاه خداوند آرامش خویش را بر او نازل کرد و به سپاهیانی که نمی‌دیدیدشان یاری داد و [سرانجام‌] آرمان کافران را پست گردانید، و آرمان الهی است که والاست، و خداوند پیروزمند فرزانه است‌.»

مرحوم محمد رشید رضا در «تفسیر المنار» با استنباط از این آیه مبارکه، به صورت مفصل چندین فضیلت برای حضرت ابوبکر صدیق ـ رضی‌الله عنه ـ ذکر می‌کند که در اینجا مختصرا به آن پرداخته می‌شود:

1. پیامبر ـ صلی‌الله‌علیه‌و‌سلم ـ در مهم‌ترین و پرخطرترین اتفاق دوران رسالتش، یعنی سفر هجرت از مکه به مدینه، بر بهترین دوستش، حضرت ابوبکر صدیق ـ رضی‌الله‌عنه ـ اعتماد کرد و او را به همراهی برگزید.

«ابن عدی» و «ابن عساکر» به نقل از «زهری» از انس بن مالک ـ رضی الله عنه ـ روایت کرده‌اند که پیامبر ـ صلی‌الله‌علیه‌و‌سلم ـ به (شاعر خود) حسان بن ثابت ـ رضی الله عنه ـ فرمودند: در مورد ابوبکر هم تا کنون شعر گفته‌ای؟

حسان عرض کرد: بله!

پیامبر فرمودند: بگو ببینم چه گفته‌ای!

حسان گفت:

« دومیّ دوتا در غار و بر سر کوه بلند، در حالی که دشمن آنان را محاصره کرده بود/ و تمام مردم می‌دانند که پیامبر کسی را به اندازه او (ابوبکر) دوست نمی‌دارد.»

پیامبر ـ صلی‌الله‌علیه‌و‌سلم ـ خندیدند، به گونه‌ای که دندان‌هایشان دیده شد و فرمودند: «راست گفتی حسان! اینگونه است.»

2. پیامبر ـ صلی‌الله‌علیه‌و‌سلم ـ راضی شدند که مخارج این سفر از مال حضرت ابوبکر صدیق که تمام سرمایه‌اش را وقف خدمت به پیامبر کرده بود، باشد. فقط پول سواری خود را پرداخت نمودند.
3. انتخاب حضرت ابوبکر ـ رضی الله عنه ـ برای همسفری، قطعا با دستور خداوند بوده است، چون پیامبر ـ صلی‌الله‌علیه‌و‌سلم ـ هیچ کاری را بدون دستور خداوند انجام نمی‌داد. (و خوشا به حال کسی که خداوند او را برای همراهی پیامبرش برگزیند.)
4. خداوند در حالی صدیق اکبر را در قرآن می‌ستاید که در همین آیه، دیگران را توبیخ می‌کند که چرا پیامبر ـ صلی‌الله‌علیه‌و‌سلم ـ را یاری نمی‌کنند. ابن عساکر به نقل از زهری از حضرت علی ـ رضی الله عنه ـ روایت می‌کند که فرمود: خداوند در این آیۀ سوره توبه، تمام مردم را توبیخ می‌کند و تنها ابوبکر را می‌ستاید.
5. نکته جالب اینکه پیامبر ـ صلی‌الله‌علیه‌و‌سلم ـ به حضرت علی دستور می‌دهند که آیات سوره توبه را در موسم حج برای مردم بخوان و پیام خدا و پیامبر ـ صلی‌الله‌علیه‌و‌سلم ـ را به آنان برسان؛ از جملۀ پیام‌هایی که حضرت علی ـ رضی الله عنه ـ مامور به رساندنش به مردم شد، همین آیه است و حکمت کار اینکه به مردم بنمایاند که هیچ گونه دشمنی بین ابوبکر صدیق و علی مرتضی ـ رضی الله عنهما ـ نیست.
6. خداوند در این آیه، کلمۀ «ثانی اثنین» (نفر دوم از دو تن) را به کاربرد و این دلالت بر آن دارد که این دو نفر از تمام انسان‌ها برتراند و مقام ابوبکر صدیق در فضیلت، متصل بعد از پیامبر است.

امام فخر رازی ـ رحمه الله ـ در تفسیر خود، بعد از ذکر این فضیلت می‌نویسد: علما ثابت کرده‌اند که ابوبکر ـ رضی الله عنه ـ تنها در هجرت، «دوم» نبود، بلکه مقام ایشان در بسیاری از جاها متصل بعد از پیامبر ـ صلی‌الله‌علیه‌و‌سلم ـ است. پیامبر بعد از نزول وحی، اسلام را بر ابوبکر عرضه داشت و ایشان اسلام را پذیرفت، پس در اسلام مقام دوم را داشت؛ آنگاه ابوبکر صدیق اسلام را بر حضرات طلحه، زبیر و عثمان‌بن‌عفان ـ رضی الله عنهم ـ و عده‌ای دیگر از اهل مکه عرضه داشت و آنان اسلام را پذیرفتند، پس ایشان در دعوت هم دومین نفر بودند.

در هر غزوه و مجلسی که پیامبر ـ صلی‌الله‌علیه‌و‌سلم ـ حضور داشتند، حضرت ابوبکر همراه ایشان بود، پس ایشان دومین شخص بعد از پیامبر ـ صلی‌الله‌علیه‌و‌سلم ـ بودند. در مرض الوفات پیامبر ـ صلی‌الله‌علیه‌و‌سلم ـ، حضرت ابوبکر ـ رضی الله عنه ـ به جای ایشان امامت می‌داد، حضرت ابوبکر دومین امام جماعت بعد از پیامبر ـ صلی‌الله‌علیه‌و‌سلم ـ در حیات ایشان بود. بعد از وفات، در کنار مقبره آن حضرت دفن شد و دومین فرد بعد از پیامبر ـ صلی‌الله‌علیه‌و‌سلم ـ گشت. و از همه مهم‌تر اینکه بعد از پیامبر ـ صلی‌الله‌علیه‌و‌سلم ـ خلیفه و جانشین ایشان شد و دومین شخص در اجرای احکام الهی گشت. و…

7. پیامبر در سفر هجرت به ابوبکر صدیق ـ رضی الله عنه ـ فرمود: در مورد دو نفر که خداوند سوم‌شان است چه گمانی داری؟ این سخن را کسی می‌گوید که از همۀ انسانها به خدا نزدیک‌تر است، او می‌داند که خداوند با چه کسی است و با چه کسی نیست، پیامبر ـ صلی‌الله‌علیه‌و‌سلم ـ به ابوبکر صدیق می‌گوید: خدا با من و تو است، ای ابوبکر!
8. همراهی خداوند در حالی با ابوبکر است که ابوبکر همراه پیامبر است، خداوند همان‌طور که از پیامبرش حفاظت می‌کند، از ابوبکر هم محافظت می‌کند و این بالاترین درجه و فضیلت برای صدیق اکبر به حساب می‌آید.
9. خداوند آرامش خود را به طور مشخص بر یک شخص (غیر از پیامبر) نازل کرده است و در هیچ جای دیگر قرآن سراغ نداریم که خداوند آرامش خود را به طور ویژه و مشخص بر کسی نازل کرده باشد، بله! خداوند آرامش خود را بر گروهی از مؤمنان نازل کرده است (گرچه ابوبکر هم در آن گروه بوده است) اما اینکه به صورت ویژه و مشخص بر یک شخص(غیر از پیامبر) آرامشش را نازل کند، او تنها ابوبکر صدیق است.
10. خداوند پیامبر و یاورش ابوبکر را با فرشتگان یاری نمود. (خوشا به حال ابوبکر که برای نصرتش خداوند فرشتگان را فرستاد.)
11. خداوند درجه مهاجرین را بسیار بلند گردانده است، اما درجه ابوبکر صدیق از آنجا برتر است که او در سفر هجرت، با دستور خداوند همراه پیامبر بود. پس ابوبکر در بین یاران پیامبر بهترین مهاجر است، چون با بهترین انسان (پیامبر) هجرت کرده است. به همین خاطر صحابی بودن حضرت ابوبکر از قرآن ثابت است. چون خداوند می‌فرماید: «زمانی به صاحبش می‌گفت…»
12. با استناد به این آیۀ مبارکه، فضیلت دیگر ابوبکر صدیق این است که پیامبر ـ صلی‌الله‌علیه‌و‌سلم ـ به صورت مستقیم او را دلداری داد که غمگین نباشد، چون خداوند با آنهاست. و کسی که خدا را همراه خود دارد، هرگز هیچ نگرانی‌ای ندارد.
13. قرآن کریم کتابی است که مؤمنان را می‌ستاید و کافران را توبیخ می‌کند. در تمامِ قرآن (از هم عصران پیامبر) تنها شخصی که به صورت مشخص ستایش می‌شود، ابوبکر صدیق است و تنها کسی که به صورت مشخص توبیخ می‌شود ابولهب(عموی پیامبر) و همسرش است.

 محمد رشید رضا، تفسیر المنار

ترجمه: انواروب/ به نقل از تفسیر المنار، جلد 10، صفحات 384 تا 389