اگر با چشم بصیرت به عالم هستی نگاه کنیم، خواهیم دید که همه‌ی اشیاء دارای مسؤولیت و مشغول ایفای وظایف خاصی هستند. بدیهی است، انسان که غایت عالم آفرینش است، مسؤولیت سنگین‌تری بر دوش می‌کشد. انسان علاوه بر مسؤولیت‌های فردی، عبودی و… یک وظیفه‌ی خطیر دیگری که عهدار است، مربوط می‌شود به خانواده که به آن تدبیر منزل می‌گویند.
این مسؤولیت از بقیه‌ی مسؤولیت‌هایی که برای انسان تعریف شده است، سنگین‌تر است. باید کاملاً به ابعاد گوناگون آن آگاهی داشته و در انجام آن بر پایه‌ی احکام الهی و سنت نبوی کوشش و تلاش کرد.

خانواده، نخستین پایگاه عروج و کمال انسان است و اگر این نهاد کوچک در مسیر صحیح تربیت اسلامی قرار بگیرد، سهم بزرگی در پیشرفت جامعه‌ی اسلامی خواهد داشت و به دستور قرآن بهترین الگو در تمام زمینه‌ها پیامبر اکرم-صلّی الله علیه وسلّم- می‌باشد.
در سنت و سیره رسول اکرم-صلّی الله علیه وسلّم- برای هر یک از زوجین نسبت به یکدیگر و همچنین فرزندان حقوقی تعین شده است. که تک‌تک افراد خانواده ملزم به رعایت این حقوق می‌باشند.
در فرامین اسلامی مرد می‌بایست با رعایت حد اعتدال، عقل اجتماعی، عاطفه و علم، کانون خانواده را گرم نگه دارد و با اجرای روش تعادل اخلاق، بر دل‌ها حکومت کند و انجام این وظیفه مهم معنوی است که پیوند افراد خانواده را محکم و استوار می‌گرداند.
یکی از نکاتی که در سیره نبوی بدان تأکید شده است. استفاده از راهکارهایی است که باعث رشد مهر، محبت و عشق میان افراد خانواده گردد.
به‌طور مثال وقتی مرد می‌خواهد زن و یا فرزندش را پند و اندرز دهد، بهترین شیوه این است که این کار با چاشنی مهربانی و عطوفت و ملایمت بیامیزد. قرآن در سوره‌ی لقمان -درحالی‌که لقمان فرزندش را نصیحت می‌کند- می‌فرماید: «لقمان در مقام موعظه فرزندش گفت: ای پسر ک من به خدا شرک نیار که همانا شرک گناه بزرگی است.»(لقمان:13)
در این آیه لقمان با تلطیف و عطوفت در مقام موعظه به فرزندش برمی‌آید و گفته خویش را بر پایه‌ی استدلال استوار می‌کند؛ زیرا تندی و پرخاش کردن نه‌تنها امکان تأثیر را از بین می‌برد، بلکه سبب گستاخی طرف مقابل می‌شود.
در احادیث و روایات پیامبر اکرم-صلّی الله علیه وسلّم- از مقوله‌ی «گذشت و عفو» هم به‌عنوان امری مهم در استحکام بنیان خانواده یاد شده است. شیرینی، لذت و معنویتِ خانواده، رهین تفاهم است.  خوش‌خُلقی و اخلاق نیکو داشتن، یکی ‌دیگر از مواردی است که به‌عنوان وظیفه برای افراد خانواده در آموزه‌های دینی بیان گردیده است. خانواده اولین مدرسه‌ی تعلیم و تربیت است و اگر قرار باشد بر فضای این خانه تندخویی و زشت‌گویی سایه بگستراند، طبیعتاً نتیجه‌ی معکوس در پی خواهد داشت.
در سیره‌ی پیامبر-صلّی الله علیه وسلّم- آمده است که روزی یکی از اصحاب پیامبر-صلّی الله علیه وسلّم- از دنیا رفت، حضرت او را کفن کرده و به خاک سپردن. مادرش به جسد فرزندش گفت: برای تو گریه نمی‌کنم؛ چرا گریه کنم؟ در حالی که بدست پیامبر اکرم-صلّی الله علیه وسلّم- به خاک سپرده شدی و حتماً سعادتمندی.
 وقتی مادر میت از سر قبر رفت، پیغمبر خدا-صلّی الله علیه وسلّم- رو به اصحاب کرده و فرمود: قبر چنان فشاری به او داد که استخوان‌های سینه‌اش در هم شکست. اصحاب عرض کردند یا رسول الله-صلّی الله علیه وسلّم- او آدم خوبی بود. حضرت فرمود. آری اما در خانه بداخلاق بود.
طبق فرمایش دیگر که از پیامبر اکرم-صلّی الله علیه وسلّم- روایت شده است، تندخویی، بد اخلاقی و خشم، ایمان را فاسد می‌کند آن‌گونه که سرکه عسل را فاسد می‌کند. پیامبر اکرم-صلّی الله علیه وسلّم- در حدیثی فرمودند: «خیرُکُم خیرُکُم لِأهلِهِ و أنَا خیرُکُم لأهلِی»؛ بهترین شما آن‌هایی هستند که برای زنان خود بهترند و من بهترین شما هستم درباره‌ی همسران خودم.
لذا هر چه خوش‌‌رفتاری و محبت به همسر و فرزند بیشتر باشد، ایمان قوی‌تر است.
در سیره‌ی پیامبر اکرم-صلّی الله علیه وسلّم- به حُسن‌نیت زن و مرد نسبت به یکدیگر تأکید فراوان شده است. پیامبر می‌فرماید: «أحسِنُوا ظُنُونَکُم بإخوانِکُم تَغتَنِمُوا بِها صفاءَ القلب و نِقاءَ الطَّبعِ»؛ گمانتان را درباره‌ی برادران دینی خود نیکو بدارید، تا دل‌های شما صفا و پاکی پیدا کند.
حُسن‌نیت و نظر داشتن به خوبی افراد نتیجه‌ی صفای دل انسان است. انسانی که صفات رذیله را از خود زدوده باشد و با نفس خود جهاد کرده باشد، می‌تواند چنین باشد. آبادانی دنیا، رفع نزاع و اختلافات، ایجاد نشاط و شادابی، رهایی از بیماری‌هایی از قبیل حسد، کینه و محبوب دیگران شدن، از نتایج دنیوی حُسن‌نیت می‌باشد و مهم‌تر از این‌ها، نتایج اخروی که قرآن به آن وعده داده است: «عفو کنید و صرف نظر نماییدآیا دوست نمی‌دارید خداوند شما را ببخشد و خداوند غفور رحیم است»(نور:22)
در دین مبین اسلام و سیره‌ی ارزشمند رسول اکرم-صلّی الله علیه وسلّم- تشکیل خانواده و پرداختن به تربیت آنان به‌عنوان یک وظیفه‌ی مهم نام برده شده است و بدین‌خاطر است که بعد از مرحله‌ی خودسازی، خداوند به پیامبر-صلّی الله علیه وسلّم- دستور می‌دهد که «و أنذِر عَشیرَتَکَ الأقرَبینَ»؛ ای پیامبر خویشاوندان خود را از خدا بترسان.(شعراء:214) یعنی ساختن جامعه را از خویشاوندان خود شروع کن، پس اول خانواده را بساز و سپس به ساختن جامعه بپرداز.

سیف‌الله‌ رحیمی
منبع: اصلاح