بیاییم با نگاه گذرا و کوتاه به قرن طلایی تاریخ اسلام یا به سخنی واضح‌تر تاریخ بشریت، چشمان خویش را خنک نماییم و به قلب و قالب، جلا و رونق ايمانی بخشیم. انسان‌هایی که هیچ چیز، آنان را از مقصد وهدفشان باز نمی‌داشت. و در این مسیر از ملامت ملامتگران هراسی نداشتند. انگیزه من از قلم فرسایی دربارۀ این ابرمردان تاریخ بشریت، بی‌توجهی و غفلت مردمان  این عصر، از زندگی و مقام و منزلت این مردان خدایی است.

آری! وقتی به صفحات تاریخ نگاه می‌اندازیم، می‌بینیم که عصر این دلاور مردان، به برگ‌های تاریخ زینت و نما بخشیده است. و در حقیقت، مقام و منزلت انسانيت را در زندگی‌شان می‌توان جستجو کرد. آنان خورشید هدایت و ستارگان درخشان آسمان بشریت هستند. و مانند کوه‌ها در مقابل سختی‌ها و دشواری‌ها پابرجا و بلند قامت ایستاده‌اند. درود خداوند و مؤمنان بر ایشان باد. در حقیقت آنان دلاوران پاک طینتی هستند که در مکتب آسمانی و انسان ساز اسلام و قرآن و مصاحبت و همراهی با آقای بشریت تربیت یافته و مدال عزت و کرامت و رضایت خداوند متعال را در دنیا و آخرت بر گردن آویخته، و عده‌ای اهل بدر و اُحد و حنین و اصحاب بیعت رضوان و بعضی صدیق و فاروق و بعضی شمشیر خدا و امین امت لقب گرفتند و بعضی سرور جوانان بهشت و بعضی حبیب مؤمنان نامیده شدند. و به صفات بلند و والای انسانی مزین گشته‌اند. ایشان سردمداران پارسایان و ذاکران و خاشعان و راکعان و مجاهدان و عابدان بعد از پیامبران علیهم السلام هستند. در حقیقت انسان با این صفات بلند و والا به کمال و تعالی می‌رسد. و در دنیا و آخرت سربلند و سرفراز می‌گردد.

ابو سعید ابوالخیر رحمه‌الله چه زیبا در این‌باره می‌گوید:

فردا که زوال شش جهت خواهد بود

قدر تو به قدر معرفت خواهد بود

در حسن صفت کوش که در روز جزا

حشر تو به صورت صفت خواهد بود

وقتی سخن از مردی و مردانگی به میان می‌آید، ناخودآگاه ذهن به یاد رشادت‌ها و پایمردی انسان‌هایی بی نظیر می‌افتد که تاریخ از ثبت خودگذشتگی و جانفشانی آنان حیران می‌گردد.

آری، صحابه رضی الله عنهم عجایبی را در تاريخ بشریت رقم زدند؛ که قلم از ترسیم صحنه‌های شگفت انگیز و بی نظیرشان ناتوان است و زبان از بیان آنها عاجز و بشر بعد از قرن‌ها قادر به پذیرش آن وقایع نیست.

آنان با جوانمردی و پایمردی که از خود نشان دادند؛ تاریخ و سیره‌نويسان به نام آنان افتخار می‌کنند. گویا به تاریخ برگی از طلا هدیه کردند.

صفات نیک و خوب بشریت در وجود آنان صورت حقیقت یافت؛ بلکه کمال این صفات را می‌توان در زندگی‌شان جستجو کرد.

همواره یاد و خاطره زیبای آنان زینت بخش مجالس و محافل بوده است.

چه زیبا است گفتۀ سعدیِ عالی مقام در این باره :

سعدیا مرد نکو نام نمیرد هرگز

مرده آن است که نامش به نکویی نبرند

 همواره انسانیت مرهون مجاهدت و رشادت آنان خواهد بود.

عجایب و شگفتی‌هایی که صحابه رضی‌الله‌عنهم از خود به عرصه ظهور گذاشتند و همگان انگشت به دهان ماندند؛ همه و همه از مصاحبت سید الکونین صلی الله علیه و سلم است. مولانا چه جالب می‌گوید :

نار خندان باغ را خندان کند

صحبت مردانت از مردان کند

بیاییم توصیف این ابرمردان تاریخ اسلام و بشریت را از سخن پروردگار جهانیان بشنویم.

خداوند متعال صفات یاران حبیب خویش صلی الله علیه و سلم را در سوره‌های مختلف ذکر فرموده است.

خداوند در ابتدا سورۀ انفال می‌فرماید: «إِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ الَّذینَ إِذا ذُکِرَ اللّهُ وَجِلَتْ قُلُوبُهُمْ وَ إِذا تُلِیَتْ عَلَیْهِمْ آیاتُهُ زادَتْهُمْ إیماناً وَ عَلى رَبِّهِمْ یَتَوَکَّلُونَ، الَّذینَ یُقیمُونَ الصَّلاةَ وَ مِمّا رَزَقْناهُمْ یُنْفِقُونَ،

أُولئِکَ هُمُ الْمُؤْمِنُونَ حَقّاً… ». (2و4،انفال)

ترجمه: مؤمنان، تنها کسانى هستند که هر گاه نام خدا برده شود، دل هاشان ترسان مى‌گردد؛ و هنگامى که آیات او بر آنها خوانده مى‌شود، ایمان‌شان فزون‌تر مى‌گردد؛ و تنها بر پروردگارشان توکّل دارند.

آنها که نماز را بر پا مى‌دارند؛ و از آنچه به آنها روزى داده‌ایم، انفاق مى‌کنند. (آرى،) آنان مؤمنان حقیقی هستند.

نیز در پایان سورۀ انفال می‌فرماید: «وَالَّذِينَ آمَنُوا وَهَاجَرُوا وَجَاهَدُوا فِي سَبِيلِ اللَّهِ وَالَّذِينَ آوَوْا وَنَصَرُوا أُولَئِكَ هُمُ الْمُؤْمِنُونَ حَقًّا لَهُمْ مَغْفِرَةٌ وَرِزْقٌ كَرِيمٌ» (74، انفال) ترجمه : «و كسانى كه ايمان آورده و هجرت كرده و در راه خدا به جهاد پرداخته و كسانى كه [مهاجران را] پناه داده و يارى كرده‌اند آنان همان مؤمنان واقعى‏‌اند براى آنان بخشايش و روزى شايسته‌اى خواهد بود».

پروردگار جهانیان در سوره فتح درباره صحابه رضی‌الله‌عنهم می‌فرماید:

«مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللَّهِ وَالَّذِينَ مَعَهُ أَشِدَّاءُ عَلَى الْكُفَّارِ رُحَمَاءُ بَيْنَهُمْ تَرَاهُمْ رُكَّعًا سُجَّدًا يَبْتَغُونَ فَضْلًا مِنَ اللَّهِ وَرِضْوَانًا سِيمَاهُمْ فِي وُجُوهِهِمْ مِنْ أَثَرِ السُّجُودِ ذَٰلِكَ مَثَلُهُمْ فِي التَّوْرَاةِ وَمَثَلُهُمْ فِي الْإِنْجِيلِ كَزَرْعٍ أَخْرَجَ شَطْأَهُ فَآزَرَهُ فَاسْتَغْلَظَ فَاسْتَوَىٰ عَلَىٰ سُوقِهِ يُعْجِبُ الزُّرَّاعَ لِيَغِيظَ بِهِمُ الْكُفَّارَ  وَعَدَ اللَّهُ الَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ مِنْهُمْ مَغْفِرَةً وَأَجْرًا عَظِيمًا». (29،فتح)

ترجمه: «محمد صلی اللّه علیه و آله و سلم فرستاده خداست و یاران و همراهانش بر کافران بسیار قویدل و سخت و با یکدیگر بسیار مشفق و مهربانند، آنان را در حال رکوع و سجود نماز بسیار بنگری که فضل و رحمت خدا و خشنودی او را می‌طلبند، بر رخسارشان از اثر سجده نشانه‌های نورانیّت پدیدار است. این وصف حال آنها در کتاب تورات و انجیل مکتوب است که (مثل حال آن رسول) به دانه‌ای ماند که چون نخست سر از خاک برآورد جوانه و شاخه‌ای نازک و ضعیف باشد بعد از آن قوّت یابد تا آنکه ستبر و قوی گردد و بر ساق خود راست و محکم بایستد که دهقانان را (در تماشای خود) حیران کند (همچنین محمد صلی اللّه علیه و آله و سلم و اصحابش از ضعف به قوّت رسند) تا کافران عالم را (از قدرت و قوّت خود) به خشم آرند. خدا وعده فرموده که هر کس از آنها ثابت ایمان و نیکوکار شود گناهانش ببخشد و اجر عظیم عطا کند».

الله عزوجل در سورۀ فتح می‌فرماید: «وَ السّابِقُونَ الأَوَّلُونَ مِنَ الْمُهاجِرینَ وَ الأَنْصارِ وَ الَّذینَ اتَّبَعُوهُمْ بِإِحْسان رَضِیَ اللّهُ عَنْهُمْ وَ رَضُوا عَنْهُ…». (100،فتح)

ترجمه: «پیشگامان نخستین از مهاجرین و انصار، و کسانى که به نیکى از آنها پیروى کردند، خداوند از آنها خشنود گشت، و آنها (نیز) از او خشنود شدند…»

پروردگار جهان فضیلت و برتری یاران پیامبر صلی الله علیه و سلم را در آیات متعددی بیان کرده است، ولی در این مقاله مختصر ذکر همۀ آنها مشکل است. به همین قدر اکتفا می‌کنم.

اکنون دربارۀ برتری و فضلیت یاران جان فشان رسول الله صلی الله علیه و سلم که در احادیث نبوی آمده، اشاره‌ای خواهم داشت.

رسول خدا صلی الله علیه و سلم دربارۀ صحابه رضی‌الله‌عنهم فرموده است: «خیر أمتي القرن الذي بعثت فیهم…».(مسلم،1964) ترجمه: «بهترین امت من، کسانی هستند که در میان آنان مبعوث و برانگیخته شدم».

از ابوسعید خدری رضی الله عنه روایت است که رسول الله صلى الله عليه وسلم فرمود: «لا تَسُبُّوا أَصْحَابِي، فَلَوْ أَنَّ أَحَدَكُمْ أَنْفَقَ مِثْلَ أُحُدٍ ذَهَبًا مَا بَلَغَ مُدَّ أَحَدِهِمْ وَلا نَصِيفَهُ». (مسلم، 3470)

ترجمه: «اصحاب مرا دشنام ندهيد. زيرا اگر يكی از شما به اندازۀ كوه احد طلا انفاق كند، با يک يا نصف مدّی كه اصحاب من انفاق می‌كنند، برابری نمی‌كند».

ابو برده از پدرش روایت می‌کند، که گفت : «صلینا مع رسول الله  صلی الله علیه و سلم ثم قلنا: لو جلسنا حتی نصلي معه العشاء قال: فجلسنا فخرج علینا فقال: ما زلتم ههنا؟ قُلْنَا: يا رَسُولَ اللهِ، صَلَّيْنَا معكَ المَغْرِبَ، ثُمَّ قُلْنَا: نَجْلِسُ حتَّى نُصَلِّيَ معكَ العِشَاءَ، قالَ: أَحْسَنْتُمْ -أَوْ أَصَبْتُمْ- قالَ: فَرَفَعَ رَأْسَهُ إلى السَّمَاءِ، وَكانَ كَثِيرًا ممَّا يَرْفَعُ رَأْسَهُ إلى السَّمَاءِ، فَقالَ: النُّجُومُ أَمَنَةٌ لِلسَّمَاءِ، فَإِذَا ذَهَبَتِ النُّجُومُ أتی السماء ما توعد و أنا أمنة لأصحابي فإذا ذهبت أتی أصحابي ما یوعدون و أصحابي أمنة لأمتي فإذا ذهب أصحابي أتی أمتي ما یوعدون». (مسلم، 2531)

نماز مغرب را با رسول خدا صلی الله علیه وسلم خواندیم، سپس گفتیم: اگر بنشینیم تا عشا را با او بخوانیم. پیامبر  صلی الله علیه و سلم تشریف آوردند، فرمودند: تا کنون اینجا هستید؟ گفتیم: ای رسول خدا صلی الله علیه و سلم نماز مغرب را با شما خواندیم، سپس گفتیم نماز عشاء را هم با شما بخوانیم،(بعد به خانه برویم). آن حضرت  صلی الله علیه و سلم فرمود: کار خوبی انجام دادید یا فرمود: کار درستی انجام دادید. راوی گفت: آن حضرت صلی الله علیه وسلم به سوی آسمان نگاه کردند. معمولا این عمل را بسیار انجام می‌دادند. سپس فرمودند:  ستارگان، مايه امان آسمان‌اند. پس هر گاه ستارگان بروند، برای آسمان حوادثی پديد خواهد آمد که وعده آمدن آن داده شده است. من نيز مايه امان اصحابم هستم. پس هر گاه بروم، برای اصحابم حوادثی روی خواهد داد که وعده آمدن آن داده شده است و اصحابم، مايه امان امّتم هستند. پس هر گاه اصحابم بروند، برای امّتم حوادثی روی خواهد داد که وعده آمدن آن، به آنان داده شده است.

حضرت عبدالله بن مسعود رضی‌الله‌عنه یاران پیامبر صلی الله علیه و سلم را این گونه معرفی می‌کند.

ایشان می‌گوید: یاران محمد مصطفی  صلی الله علیه و سلم برترین افراد این امت هستند. آنان، نیکوترین قلب‌ها را دارند و دانش آنان از همه بیش‌تر است. آنان، کسانی هستند که خداوند متعال، آنان را برای همراهی و هم صحبتی با پیامبرش و بر پاداشتن دینش برگزید؛ پس فضل و برتری آنان را بشناسید و راه آنان را دنبال کنید، که آنان بر هدایت و راه درست و مستقیم بودند. (شرح السنة، بغوی، 214/1)

ابوزرعةرحمه الله می‌گوید: هر گاه کسی را دیدید که دربارۀ یکی از یاران پیامبر  صلی الله علیه و سلم عیب جویی می‌کند، پس یقین کنید که او زندیق است. چراکه پیامبر صلی الله علیه و سلم و قرآن نزد ما حق است، جز این نیست که قرآن و سنت رسول الله صلی الله علیه و سلم به وسیلۀ یاران پیامبر صلی الله علیه و سلم به ما رسیده است. آنان با عیب جویی از صحابه رضی‌الله‌عنهم می‌خواهند که گواهان و حاملان این دو منبع اسلامی (قرآن و سنت) را مورد طعن و عیب قرار دهند، تا قرآن و سنت را باطل نمایند. طعن و عيب به خود آنان زیبنده‌تر است، چون آنان زندیق و ملحد هستند. (تهذیب الکمال فی أسماءالرجال، 19/96)

در این جستار مختصر سعی بر آن شد تا توصیف یاران رسول‌الله صلی الله علیه و سلم را به آنچه که در قرآن و سنت و سخن بزرگان دین آمده است، اشاره‌ای گذرا بنمایم تا در راستای شناخت و معرفی این رادمردان به جامعه انسانی و اقتدا به آنان و زنده نگه داشتن یاد و خاطرۀ رشادت‌های بی نظیرشان در اذهان فرزندان این امت قدمی مثبت بر داشته باشم.

بر اندیشمندان و نویسندگان و سخنرانان لازم است که با قلم و ایراد سخن در عرصه‌های مختلف به معرفی جایگاه و منزلت صحابه رضی‌الله‌عنهم و دفاع از این شخصیت‌های خدایی بپردازند تودۀ مردم را با زندگی وکنش و منش آنان آشنا سازند. پاسخ بعضی از نادانان تاریخ را با صراحت و قاطعیت و بدون هیچ هراسی بدهند.

بر امت اسلامی لازم است برای حفاظت از کیان اسلام در تربیت نسلی خداجو سعی و کوشش نمایند. و این ابرمردان را به جوانان این عصر و نسل‌های آینده معرفی کرده و در عمل به قرآن و سنت کوشا باشند.

با امید به خداوند متعال، آینده از  آن اسلام و مسلمانان خواهد بود. وما ذالک علی الله بعزیز.