كليشه‌اي نگريستن انسان به بعضي از كارهاي روزمره امری طبيعي است و كسی منكر آن نيست و معمولا كارهايي در اين رده قرار  مي‌گيرند كه در زندگي فردي و  اجتماعي انسان جايگاهي مهم نداشته و وجود و عدم آنها  حائز اهميت نيست.

متاسفانه اين نگرش نه تنها در امور روزمره بلكه به بعضي از امور ديني و عبادي همانند دعا كردن يا رعايت حقوق همسايه و…. نيز تسرّي نموده باعث شده تا برداشت‌ها از آنها سطحي و بصورت حاشيه‌اي باشد و بعضي نتوانسته‌اند اين نكته را بپذيرند كه دعا كردن به نوبه‌ي خود يك عبادت مهم و انسان ساز بوده كه مي‌توان در راستاي اصلاح فرد و اجتماع نقشي كليدي ايفا نمايد.
همين نگرش باعث شد تا جستاري در اين زمينه فراهم شود و به نقش دعا در آرامش فرد و عوامل تاثيرگذار در اجابت دعا  بپردازیم.
چنانچه می دانیم دعا در اسلام يك عبادت مهم بوده و خداوند در آيات متعدد و  پيامبر نيز در روايات زيادي به جايگاه مهم آن اشاره مي‌نمايند چنانچه خداوند مي‌فرمايد: ‏ «وَقَالَ رَبُّكُمُ ادْعُونِي أَسْتَجِبْ لَكُمْ إِنَّ الَّذِينَ يَسْتَكْبِرُونَ عَنْ عِبَادَتِي سَيَدْخُلُونَ جَهَنَّمَ دَاخِرِينَ» ، ‏«پروردگار شما مي‌گويد : مرا به فرياد خوانيد تا بپذيرم . كساني كه خود را بزرگتر از آن مي‌دانند كه مرا به فرياد خوانند ، خوار و پست داخل دوزخ خواهند گشت .‏» ( غافر60 )
پيامبر نيز مي‌فرمايد: الدعا مخ العبادة « دعا شيرازه و جوهر عبادت‌ست» ( سنن ترمذي 3431 )
و يا در روايت ديگري فرموده‌اند: پيش خداوند عبادتي گرامي‌تر از دعا نيست.
براي افرادي كه از  جهان بيني اسلامي بهره مي‌برند همين چند نكته خود كافي‌ست تا به جايگاه ارزشمند و مهم دعا پي ببرند.
سواي اين مطالب بايد دانست كه به آرامش رسيدن يكي از خواسته‌هاي مشترك تمام انسان‌ها بوده كه افراد ـ صرف نظر از پيشه و جنسيت و يا قوميت ـ در صدد بدست آوردن آن هستند و  اين همه پيشرفت بشريت را مي‌توان زائيده‌ي همين انگيزه دانست.
يكي از مواردي كه فرد به وسیله آن مي‌تواند آرامش را حس كند و از انواع قيد و بندها آزاد شود، عبادت و به خصوص دعا كردن است، در اين زمينه آمده: آرام سازي يكي از شيوه‌هاي مورد استفاده برخي از درمانگران براي درمان بيماري‌هاست و مي‌توان آن را از راه تمرين بيازمود. خواندن نماز آنهم پنج بار در روز،  خود بهترين برنامه آرام سازي مي‌تواند باشد. پيامبر اسلام(ص) به مجرد فرا رسيدن وقت نماز مي‌فرمودند: «ارحنا یا بلال!» اي بلال ما را (با نماز) آرامش بده .
دعا و تضرع بدرگاه خداوند باعث كاهش اضطراب مي‌شود، زيرا مومن مي‌داند که خداوند متعال در قرآن كريم فرموده است: «پروردگار شما فرمود: مرا بخوانيد تا دعاي شما را اجابت كنم.» رابطه‌ي معنوي انسان با پروردگارش در طول نماز و دريافت فيض الهي با بارقه‌ي روحاني از خداوند متعال باعث رها شدن نيروهاي معنوي انسان مي‌شود  و عزمش را جزم، اراده‌اش را قوي و همتش را بلندتر مي‌گرداند. (قرآن و روانشناسي 318 )
و يا در جايي ديگر ذكر شده: برخي پزشكان بر اين باوراند: «در بسياري از موارد دعا در بهبودي حال بيمار موثر بوده است.» بنا براين بايد دعا را در بهبودي حال بيماران موثر دانست.
دلايل مذكور اين مطلب را بيان مي‌دارند كه انسان در حالت دعا به آرامشي مي‌رسد كه همواره در پي آن بوده و بگونه‌اي بر روان فرد تاثير مي‌گذارد كه چه بسا منجر به بهبودي وي از بسياري از بيماري‌ها مي‌گردد و درون وي را از انواع بيماري‌هاي روحي، آلام و پريشاني‌ها عاري مي‌سازد.
دكتر سروش در مقدمه‌ي كتاب «حديث بندگي و دلبردگي»  خود با برداشتي زيبا از دعا مي‌نويسد: «دعا و نيايش قبل از اينكه ابزار زندگي باشد ابزار بندگي‌اند و بيش از آنكه خواهش تن را ادا كنند حاجت دل را روا مي كنند و برتر از آنكه سفره  نان را فراخي بخشند گوهر جان را فربهي مي‌دهند.
پس بايد با نردبان دعا بر بام انسانيت رفت و  آن را به عنوان وسيله‌اي براي افزون‌خواهي خود تلقي ننمود.
چنانچه پيشتر بيان داشتيم يكي از اهداف اين جستار بيان عوامل تاثيرگذار در دعا مي‌باشد كه اينك به تعداي از آنها كه نقش كليدي و غير قابل انكار دارند اشاره مي‌گردد.
يكي از مهم‌ترين عوامل در دعا استفاده و بهره بردن از مال حلال است.
بر اساس جهان بيني اسلامي كسي منكر تاثير رزق و روزي حلال يا حرام بر  زندگي فرد نیست، بگونه‌اي كه همه  بر اين نكته اتفاق دارند، شخصي كه از مال حرام امرار معاش نموده يا توفيق بندگي را حاصل نمي‌نمايد و بالفرض اگر طاعتي انجام دهد از حلاوت و لذتي كه در آن نهفته است بي‌بهره خواهد بود.
دعا نيز از قاعده عبادات خارج  نمي‌باشد و روزي حلال در اجابت آن نقش مهمي دارد، چنانچه امام مسلم در صحيح خود در ادامه حديثی، مطلب گهرباري را از نبي‌رحمت ذكر كرده‌است: پيامبر حالت شخصي را بيان داشته كه از  سفري طولاني با حالتي ژوليده و آشفته باز گشته و دست‌هاي خود را بلند مي‌كند و پروردگارش را مي‌خواند در حاليكه غذايي را خورده و نوشيدني را كه نوشيده و لباسي را كه پوشيده از مال حرام بوده و با مال حرام تغذيه و رشد كرده است. پيامبر در آخر مي‌فرمايند: چطور دعاي او پذيرفته شود؟!.
يكي ديگر از عوامل تاثير گذار در دعا امر به معروف و نهي از منكر است.
در روايتي آمده كه ام‌المومنين عائشه ـ رضی الله عنهاـ فرمودند: پيامبر در  ادامه يك حديث بيان داشتند: اي مردم! ارشاد خداوند متعال است كه امر به معروف و نهي از منكر كنيد پيش از آنكه دعا كنيد من قبول نكنم  و از من بخواهيد و به شما ندهم.
امروزه با گسترده شدن دامنه‌ي وسايل ارتباط جمعي از قبيل موبايل، ماهواره و اينترنت با تمام امكاناتش از قبيل ايميل و چت و فيس بوك و… خود زمينه‌اي براي فراخواندن ديگران به نيكي و بازداشتن از بدي مهيا کرده است.مي‌توان با فرستادن يك پيامك اخلاقي و يا با پرداختن به موضوعات ديني در چت روم به اين مهم، جامه‌ي عمل پوشاند.
يكي ديگر از نكات ضروري در دعا، نا اميد نشدن از  دعا كردن است. انسان نبايد چنين توقعي داشته باشد كه بمجرد عرضه‌ي نياز به درگاه خداوند فرشته‌اي موكل به بررسی پرونده و درخواست‌هاي وي شود. گرچه خداوند قادرست كه چنين كند ولي سنت الهي در مورد تمام انسان‌ها بالاخص پيامبران چنين بوده كه براي آزمودن آنها اجابت دعا به تاخير مي‌افتاده است. چنانچه رسول‌خدا نيز در روايتي ما را به همين نكته دستور داده‌اند، ايشان فرموده‌اند: دعاي شما پذيرفته مي‌شود تا زماني كه عجله نكند و بگويد دعا كردم و دعايم قبول نشد( بخاري 5981)
بهترين الگو در اين زمينه خود سيرت پيامبر و ديگر پيامبران الهي مي‌باشد.
با ارائه‌ي مطالب فوق مبرهن شد كه فرد، نياز به دعا كردن دارد تا بتواند اضطراب‌ها و پريشاني‌هاي دروني خود را تخليه كند و با بدست آوردن آرامش براي ساختن آينده‌اي ايده‌آل، گام برداشته و  بتواند در مسير  بندگي از زمره‌ي بهترين‌ها باشد.
عصمت الله پورمحمد تيموري