وی ابوعبدالله محمد بن عمر بن الحسین رازی الهروی ملقب به فخر الدین رازی ومعروف به شیخ الاسلام هرات می باشد.

امام رازی در سال 544 هـ ق چشم به جهان گشود و دروس ابتدایی را نزد پدر بزرگوار خود شیخ ضیاء الدین فرا گرفت. پس از وفات والد گرامی به شهر ری سفر نموده ونزد كمال سمعانی رفت و او را به عنوان مرشد واستاد برگزید. پس از مدتی جهت تكمیل دروس، به مراغه سفر نمود وعلم كلام و حكمت را نزد استاد محمد جیلی آموخت.

هنگامی كه از فراگیری علم در تمام زمینه های علوم عقلیه و نقلیه فارغ گشت ومهارت كافی را حاصل كرد به خوارزم رفت ومدتی در آنجا رحل اقامت افكند و به علت بحث ومباحثه های كلامی واعتقادی از خوارزم به ماوراء النهر ونهایتاً به هرات رفت. امام رازی در هرات مورد اكرام و احترام سلاطین غوری قرار گرفت وسلطان غیاث الدین محمد بن سام غوری (متوفی599) مسجد جامع بزرگ ومدرسه جامع هرات را برای مجالس پند و درس امام بنا نهاد.

در طول مدت اقامت ایشان در خراسان، علمای بسیاری از اقصی نقاط ممالك اسلامی جهت فراگیری علوم نزد ایشان می آمدند و از محضر ایشان كسب فیض می كردند. در مجلس ایشان از هر طیف وگروه و از هر مذهب حضور می یافتند ورفع اشكال می كردند، حتی بسیاری از طرفداران فرقه باطله كرّامیه بوسیله ایشان هدایت شده و به مذهب اهل سنت و جماعت گرویدند.

امام رازی هروی بنابر تبحر علمی خود، تصانیف بسیاری دارند، خصوصاً در زمینه تفسیر خداوند به ایشان استعداد فوق العاده ای عنایت نموده بود و «تفسیر الكبیر» ایشان دارای ارزش والایی نزد اهل علم می باشد، از جمله تصانیف دیگر ایشان به موارد ذیل می توان اشاره نمود:

1ـ البیان والبرهان فی رد اهل الذیغ والطغیان.

2ـ نهایت العقول.

3ـ المطالب العالیه.

4ـ المحصول.

5ـ المعالم.

6ـ الملخص.

7ـ شرح عیون الحكمه.

8ـ شرح مفصل زمخشری.

9ـ شرح الوجیز امام غزالی.

10ـ المحصل.

امام رازی سوای تبحر علمی، واعظی قوی نیز بود ودر زمینه شعر هم تبحر خاصی داشت، اشعار ذیل بخشی از قصیده های ایشان است.

نهایة اقدام العقول عقال                واكثر سعی العالمین ضلال

وارواحنا فی وحشة من صبومنا            وحاصل دنیانا اذی ووبالٌ

ولم نستفد من بخثنا طول عمرنا      سوی ان جمعنا فیه قیل وقال

سند علمی امام رازی بعد از 10 استاد به امام شافعی رحمه الله می رسد. بطوریكه ایشان علوم را از پدر خود و او از ابا محمد الحسین و ایشان از قاضی حسین مروزی و او از فقال مروزی وایشان از ابو زید مروزی و ابوزید از ابو اسحق مروزی و وی از ابو العباس شریح و ایشان از ابوالقاسم انماطی و او از ابراهیم مزنی و ابراهیم مزنی شاگرد امام شافعی رحمه الله بود.

سرانجام این خورشید علم وعمل روز دوشنبه یكم شوال المكرم سال 606 روز عید فطر در شهر عارفان – هرات – درگذشت و در جوار كوه مصاقب در روستای مرادخان دفن گردید.

وی هنگام مرگ این رباعی را زمزمه می كرد:

هرگز دل من زعلم محروم نشد                 كم ماند ز اسرار كه مفهوم نشد

هفتاد و دو علم درس خواندم شب وروز         معلومم شد كه هیچ معلوم نشد

منابع:

تاریخ اسلام/ ج21 ص204.

طبقات شافعیه/ ج2 ص84.

سیر اعلام النبلاء/ ج21ص500.

وفیات الاعیان/ج4 ص249.

المفسر والمفسرون/ج1 ص290.

شذرات الذهب/ ج5 ص21    

                                                                                                                                                                  این مطلب با اندكي اختصار از پایگاه اطلاع رسانی حوزه علميه دارالعلوم زاهدان گرفته شده است.