چشم، پیام آور قلب است و مهمترین عضوی است که می‌تواند پیام‌های تصویری به قلب ارسال کند و چشم افسار گسیخته می‌تواند انسان را مرتکب مکروه یا حرام بگرداند و صاحب خود را به لبۀ پرتگاه و نابودی بکشاند. اگر چه یک بار نگریستن رسوایی و بدنامی به دنبال نمی‌آورد، اما بعضی از انسان‌های صالح گفته‌اند: چه بسا یک خوردنی انسان را از نماز شب منع کند و یک نگاه کردن انسان را از خواندن یک سوره قرآن محروم گرداند.

چشم، پیام آور قلب است و مهمترین عضوی است که می‌تواند پیام‌های تصویری به قلب ارسال کند و چشم افسار گسیخته می‌تواند انسان را مرتکب مکروه یا حرام بگرداند و صاحب خود را به لبۀ پرتگاه و نابودی بکشاند. اگر چه یک بار نگریستن رسوایی و بدنامی به دنبال نمی‌آورد، اما بعضی از انسان‌های صالح گفته‌اند: چه بسا یک خوردنی انسان را از نماز شب منع کند و یک نگاه کردن انسان را از خواندن یک سوره قرآن محروم گرداند.
کل الحوادث مبدأها من النظر / و معظم النار من مستضغر الشرور
کم نظرة بلغت من قلب صاحبها  /  کمبلغ السهم بین القوس و الوتر

«سر آغاز همۀ اتفاقات یک نگاه کردن است و بخش فراوان آتش(جهنم) به سبب شر و بدی‌های کوچک است، چه نگاه‌های اجمالی که بر قلب صاحب خود تأثیر گذاشته همانند تیر و کمانی که از تیر و کمان خارج شده باشد.»

به همین سبب امر شده که چشم‌ها را باید کنترل کرد و از افسار گسیختگی آن، ما را بر حذر داشته‌اند. چون این کار حفظ و نگهداری قلب و تزکیه نفس را به همراه دارد.
خداوند تبارک وتعالی می‌فرماید:
قُلْ لِلْمُؤْمِنِينَ يَغُضُّوا مِنْ أَبْصَارِهِمْ وَيَحْفَظُوا فُرُوجَهُمْ ذَلِكَ أَزْكَى لَهُمْ إِنَّ اللَّهَ خَبِيرٌ بِمَا يَصْنَعُونَ . وَقُلْ لِلْمُؤْمِنَاتِ يَغْضُضْنَ مِنْ أَبْصَارِهِنَّ وَيَحْفَظْنَ فُرُوجَهُنَّ. «نور-30و 31)
( اي پيغمبر ! ) به مردان مؤمن بگو:  ( آنان موظّفند كه از نگاه به عورت و محلّ زينت نامحرمان ) چشمان خود را فرو گيرند ، و عورتهاي خويشتن را ( با پوشاندن و دوري از پيوند نامشروع ) مصون دارند . اين براي ايشان زيبنده‌تر و محترمانه‌تر است . بي‌گمان خداوند از آنچه انجام مي‌دهند آگاه است ( و سزا و جزاي رفتارشان را مي‌دهد ) .. و به زنان مؤمنه بگو : چشمان خود را ( از نامحرمان ) فرو گيرند ( و چشم‌چراني نكنند ) و عورتهاي خويشتن را ( با پوشاندن و دوري از رابطه‌ي نامشروع ) مصون دارند..

قرطبی در تفسیر این آیه می‌گوید:«منظور از ذلک ازکی لهم» یعنی چشم را فرو بستن و حفظ شرمگاه‌ها از پاکی‌ها و طهارت‌های دین است که انسان را از زشتیهای گناه به دور می دارد.
همچنین می گوید:«چشم، درِ بزرگی است به طرف قلب و مهمترین حواس، نسبت به قلب است، به همین منظور بیشترین خطری که قلب را تهدید به فنا و نابودی می کند چشم می‌باشد. پس ضروری است که مواظبت کامل بر آن صورت گیرد. و فرو بستن آن از تمامی محرمات و هر آنچه که بوی فتنه می‌دهد، واجب می‌باشد.»

پیامبر گرامی ـ صلی الله علیه و سلم ـ اهمیت نگاه و حفظ و کنترل بر قلب را این گونه بیان فرموده‌اند: نگاه، تیری است از تیرهای شیطان، هر کس به خاطر ترس از خداوند آن را ترک کند، خداوند به او ایمانی می‌دهد که لذتش را در قلب خویش احساس کند.

ابن قیم آثار کنترل چشم را اینچنین بیان می کند:«کنترل چشم اطاعت و بندگی فرمان خداوند است که این امتثال، خوشبختی دنیا و آخرت را به همراه دارد و قلب را مونس و همراه خداوند می‌گرداند. اما رها ساختن نگاه و کنترل نکردن آن، قلب را آشفته و دور از خدا می‌گرداند و چیری خطرناکتر از رها ساختن چشم برای قلب وجود ندارد. وحشت و هراس را در بین بنده و خالقش ایجاد می‌کند. ولی کنترل نگاه قلب را شادی و نشاط می‌بخشد و آنرا منور و نورانی می‌گرداند به همین خاطر آیه مربوط به نور را به دنبال امر به چشم فرو بستن، ذکر می کند. منظور آیه «32و 33 سوره نور است» چون این کار مانع ورود شیطان به قلب می‌باشد و قلب، فراغ خاطر بیشتری برای تفکر و تدبر خواهد داشت.»
بنابراین، گذشتگان ما نه تنها، نگاه‌های خود را از محرمات و مکروهات کنترل می‌کردند، بلکه نگاه‌های اضافی و بی‌مورد را نیز زشت و ناپسند می‌دانستند و آن را ناسپاسی به نعمت چشم به حساب می‌آوردند. امام غزالی(رح) می گوید: «افراد صالح نگاه‌های اضافی و بی‌مورد را مکروه می‌پنداشتند، همانطور که سخن اضافی را ناپسند می‌دانستند.»
محمد بن عبدالعزیز می‌گوید: «ازفاصله صبح تا عصر که در خدمت احمد بن زرین بودیم، حتی یکبار سمت راست و چپ خود را نگاه نکرد، در این مورد از وی پرسیدند، در جواب گفت: خداوند تبارک وتعالی چشم‌ها را به بنده خویش عطا فرموده تا به وسیله آن عظمت خالق خویش را بنگرد، پس هر نگاه بی‌موردی گناهی است که برای وی نوشته می شود.»
از خداوند می خواهیم که بر ما منت نهد و جوارح ما را از هر اشتباه و انحرافی مصون بدارد و شما را به عفت و پاکدامنی وصیت می کنم. وسایل دیگری نیز برای تزکیه وجود دارد که ما به این موارد اکتفا کردیم و از خداوند مسئلت می‌نماییم که به ما توفیق تطبیق و عملی کردن این موارد را عطا کند.

نویسنده: : نبیل حامد المعاذ / مترجم: جهاندار امینی/نوگرا