در نوشتار پیشین به مواردی پرداخته شد که باعث برکت و خیردر مال می‌شد، در این نوشته به نکاتی پرداخته خواهد شد، که باعث بی‌خیری و بی‌برکتی در مال می‌گردند.

1- گناه و معصیت

در روایتی از ابن ماجه نقل شده که نبی رحمت- صلی الله علیه و سلم- اصحاب خود را از تبعات و فرجام‌های ناخوشایند گناه و معصیت بر حذر می‌داشتند؛ ایشان-صلی الله علیه و سلم- فرمودند: ای گروه مهاجرین! پنج کار هست که اگر شما بدان‌ها دست زدید – پناه بر خدا که شما مرتکب آنها بشوید- (تبعات ناخوشایندی برای شما خواهند داشت). «فحشا در قومی ظاهر نمی‌شود مگر زمانی که گناه علنی کنند و در اینصورت در بین‌شان طاعون و مریضی‌هایی فراگیر می‌شود که پیش از آنها نبوده است.» و «هرگاه در کیل و ترازو بی‌توجهی کنند، به قحطی و سختی و ظلم پادشاهان مبتلا می‌شوند» و «اگر از دادن زکات سرباز زنند، قطره‌ای هم از آسمان فرو نخواهد ریخت و اگر چهارپایان نمی‌بود، بر آنها بارانی نمی‌بارید» و «اگر عهد خدا و رسولش را نقض کنند، خداوند بر آنها دشمنی مسلط می‌نماید که برخی از داشته‌های آنها را از آنان می‌گیرد» و، «اگر رهبران‌شان بر مبنای کتاب خدا حکم نکند و بر اساس احکام خداوند قضاوت ننمایند، خداوند آنها را به جان هم می‌اندازد.» (ابن ماجه)

2- انجام معامله ربوی

خداوند می‌فرماید: «يَمْحَقُ اللَّهُ الرِّبَا وَيُرْبِي الصَّدَقَاتِ» خداوند ربا را کم و کاست [و بی‌برکت‌] می‌گرداند و صدقات را افزایش [و برکت‌] می‌دهد، [البقرة: 276]. علامه ابن‌کثیر می‌نویسد: خداوند در این آیه، وعید به از بین‌بردن مال کرده است و این بدین صورت است که یا تمام مال را از بین می‌برد و یا اینکه برکت مال را از بین می‌برد و شخص منفعتی از آن حاصل نمی‌کند و هم در دنیا او را عذاب می‌دهد و هم در آخرت سزا می دهد. (تفسير ابن كثير، 2/ 490)

3- کامل نکردن وزن کالا

خداوند می‌فرماید: «وَيْلٌ لِلْمُطَفِّفِينَ، الَّذِينَ إِذَا اكْتَالُوا عَلَى النَّاسِ يَسْتَوْفُونَ ، وَإِذَا كَالُوهُمْ أَوْ وَزَنُوهُمْ يُخْسِرُونَ» وای بر کم‌فروشان‌، کسانی که چون از مردمان پیمانه می‌ستانند، کامل می‌گیرند، و چون به ایشان پیمانه دهند یا برایشان [کالایی‌] برکشند، کم می‌گذارند. [المطففين: 1-3]

خداوند کسانی را که در وزن نمودن کالا توجهی نمی‌کنند، هشدار به از بین بردن و هلاک نمودن مال شان داده است. حالا شما در مورد کسانی که مال دیگران را به زور و یا به صورت دزدی برمی‌دارند، چه چیزی می‌توانید تصور کنید؟ پس یقینا این قبیل افراد نسبت به کسانی که در کشیدن کالا کوتاهی می‌نمایند، مستحق‌تر به این وعده خداوند می‌باشند.  در حدیث  قبل هم بیان شد که نبی رحمت فرمودند:  «هرگاه در کیل و ترازو بی‌توجهی کنند، به قحطی و سختی و ظلم پادشاهان مبتلا می‌شوند»

4- کسب مال حرام

این نکته ابعاد و زوایای متعدی دارد که برخی از آنها عبارتند از: دزدی، غصب، خیانت، رشوت، خوردن مال یتیم و یا انجام معاملات حرام و… کسب این گونه مال، در دنیا و آخرت گرفت خدا را به دنبال دارد و برکت و خیر از این مال برداشته می‌شود. پیامبر فرمودند: گوشتی از مال حرام رشد نمی‌کند، مگر اینکه آتش جهنم بدان مناسب‌تر است. (ترمذی)

5- ندادن زکات   

برکت از قلوب کسانی که زکات نمی‌دهند برداشته می‌شود و به جای آن محبت مال و علاقه شدید بدان جای زکات را می‌گیرد، قلب‌های آنها سخت شده و وابسته به مال می‌گردند و بخل و خساست در آن ریشه می‌دواند و اینها همان‌هایی هستند که به عذابی دردناک در دنیا و آخرت وعده داده شده‌اند. نبی رحمت-صلی الله علیه و سلم- فرمودند: هر صاحب نقره و طلایی (ثروتمندی) که زکات را نپردازد، در روز قیامت ثروت‌های او به صورت صفحات ورق‌هایی درآمده و با آتش جهنم داغ کرده شده و به پهلوها و پیشانی و پشت او چسبانیده می‌شود. و بمجرد اینکه سرد شد، همان بلا مجددا تکرار می‌شود، آن هم در روزی که مقدار آن پنجاه هزار سال می‌باشد، تا اینکه بین بندگان قضاوت صورت می‌گیرد و او سرانجام خودش را می‌بیند که یا به سوی بهشت برده می‌شود یا جهنم. (صحیح مسلم)

6-عیاشی و اسراف

عیاشی کردن و اسراف نمودن و غرق شدن در شهوت‌ها و خواسته‌های نفسانی نیز از جمله نکاتی است که باعث بی‌خیری وبی‌برکتی در مال انسان می‌گردد. از معاذ بن جبل رضی الله  عنه نقل شده زمانی که پیامبر-صلی الله علیه و سلم- ایشان را به سمت یمن فرستادند فرمودند: ای معاذ! از خوشگذرانی بپرهیز چرا که بندگان خدا خوشگذران نیستند. (مسند احمد)

زیاده روی و اسراف فقط مختص به مال و ثروت نیست، بلکه هر بعدی از ابعاد  زندگی انسان از قبیل وقت، علم، تلاش، و سایر موارد زندگی را شامل می‌شود.

7-نوشیدن شراب و سایر مسکرات

نوشیدن شراب و هر مست کننده دیگر از زمره گناهان کبیره می‌باشد. چون انسان را به سمت گناهان، معاصی، ویرانگری و تجاوز(به حقوق دیگران) مایل می‌کند. درروایتی از ابودردا نقل شده که می گوید: دوست صمیمی من پیامبر ـ صلی الله علیه و سلم ـ به من وصیت کردند: شراب ننوش، چرا که زمینه هر بدی می‌باشد. (ابن ماجه).

 نوشیدن شراب از کارهای شیطانی است و انسان را از نماز باز داشته و در بین مردم دشمنی ایجاد می کند. و این خود بزرگترین تجاوز در حق برترین نعمتی است که خداوند به بندگانش ارزانی نموده است. و آن نعمت عقل می‌باشد. عقل، وقتی دچار سستی و اختلال شد یا از دست رفت، انسان هرکاری را که بخواهد بدان دست می‌زند و این خود یک ضرر در حجمی گسترده می‌باشد.

? دکتر محمود بن أحمد الدوسري

ترجمه: انواروب