پیشگیری در سنت پیامبرـ صلی الله علیه و علی آله و سلم ـ پیشگیری قبل از وقوع و نیز علاج بعد از ابتلا را شامل می‌شود. این مهم قبل از وقوع با رعایت نظافت و بهداشت و نگهداری از محیط زندگی و رعایت بهداشت در خوردنی‌ها و نوشیدنی‌ها ممکن است، و بعد از وقوع باید فرد مریض مداوا شده و در صورت مسری بودن بیماری، فرد مریض از افراد سالم، جدا گردد.

پیشگیری طبی در سنت پیامبر ـ صلی الله علیه و علیه آله و سلم- شامل نکاتی می‌شود، که ایشان در زمینه توجه به سلامتی فردی و اجتماعی بیان داشته‌اند. و نیز نکاتی که در راستای جلوگیری از انتشار بیمارها و امراض مسری امر کرده‌اند. این نکات تنها در زمینه سلامتی خودِ فرد مسلمان یا جامعه اسلامی نیست، بلکه برای حفاظت و سلامتی تمام اقشار جامعه و افراد بشر می‌باشد، چون زمانی که یک بیماری واگیردار شایع شد، همه را بیمار می‌کند. اینطور نیست که برخی بدان مبتلا شوند و برخی دیگر نه، و یا پیروان یک دین بدین مرض مبتلا شوند و پیروان ادیان دیگر خیر. بلکه بر زندگی تمام افراد جامعه تاثیر می‌گذارد. از همین رو خداوند متعال خطاب به نبی رحمت ـ صلی الله علیه و علی آله و سلم ـ فرمودند: «وَمَا أَرْسَلْنَاكَ إِلَّا رَحْمَةً لِلْعَالَمِينَ»(الأنبياء:107).  
پیشگیری در سنت پیامبرـ صلی الله علیه و علی آله و سلم ـ پیشگیری قبل از وقوع و نیز علاج بعد از ابتلا را شامل می‌شود. این مهم قبل از وقوع با رعایت نظافت و بهداشت و نگهداری از محیط زندگی و رعایت بهداشت در خوردنی‌ها و نوشیدنی‌ها ممکن است، و بعد از وقوع باید فرد مریض مداوا شده و در صورت مسری بودن بیماری، فرد مریض از افراد سالم، جدا گردد.

پیشگیری قبل از ابتلا: رعایت بهداشت، نظافت بدن، دهان و رعایت بهداشت فردی
 پیامبرـ صلی الله علیه و علی آله و سلم ـ در سرزمین مکه، سرزمینی دور از تمدن و فرهنگ، به پیامبری برانگیخته شد، با وجود این، مردم را به حفظ بهداشت و نظافت راهنمایی می‌کردند. یکی از بارزترین نکات در زمینه پیشگیری از انواع بیماری‌ها، نظافت بدن می‌باشد، بالاخص قسمت‌هایی از بدن که بیشتر عرق می‌کند و میکروب بیشتری دارد. بلکه نظافت این قسمت‌ها از بدن را از جمله سنت‌های فطری برشمرده است. در روایتی از حضرت ابوهریره نقل شده که رسول خدا ـ صلی الله علیه و علی آله و سلم ـ فرمودند: پنج عمل از سنت‌های فطری می‌باشد (پیامبران پیشین آنها را انجام می‌داده‌اند): ختنه نمودن، زدن موی زیر بغل، گرفتن ناخن، زدن موی زیر ناف و کوتاه نمودن موی سبیل. (صحیح بخاری).
در روایتی دیگر پیامبر به رعایت بهداشت دهان و دندان تاکید کرده‌اند و فرموده‌اند: اگر بر امت من سخت تمام نمی‌شد، دستور می‌دادم تا به وقت هر نماز، مسواک بزنند.(مسند احمد).
در روایتی از ابن عباس ـ رضی الله عنه ـ نقل شده که فرمودند: به ما آنقدر در مورد مسواک زدن دستور داده شد که حتی گمان کردیم بزودی آیه‌ای در مورد آن نازل خواهد شد.
 از ابومالک اشعری ـ رضی الله عنه ـ نقل است که پیامبر ـ صلی الله علیه و علی آله و سلم ـ فرمودند: پاکی بخشی از ایمان است. علامه ابن جوزی می‌فرماید: مراد از پاکی در اینجا تطهیر و نظافت است. و علامه ابن عثیمین می‌نویسد: این حدیث شامل پاکی ظاهری و باطنی می‌باشد. (قسمت‌هایی که دیده می‌شود و یا دیده نمی‌شود).   
از ابوهریره ـ رضی الله عنه ـ نیز نقل شده که از نبی رحمت ـ صلی الله علیه و علی آله و سلم ـ شنیده که ایشان فرموده‌اند: اگر در مقابل خانه یکی از شما جویباری باشد و او روزانه پنج مرتبه در آن خودش را بشوید، آیا چرکی بر بدن او باقی می‌ماند؟ صحابه گفتند: چرکی بر بدن او باقی نمی‌ماند. آن حضرت فرمودند: این مثال نمازهای پنجگانه است که گناهان و لغزش‌ها را از بین می‌برد. (بخاری)
غسل هم از سفارشات دین اسلام است که برخی مواقع  فرض و گاهی مستحب می‌باشد. غسل در بعد از جنابت، حیض و … واجب است و در برخی مواقع مانند عیدین، احرام و… مستحب می‌باشد. و پیامبر ـ صلی الله علیه و علی آله و سلم ـ برای فرد مسلمان زمانی را تعیین کرده‌اند که باید بین آن خودش را بشوید. ایشان فرموده‌اند: بر هر مسلمان لازم هست که طی هفت روز یک مرتبه حتما غسل کند، بدن و سرش را بشوید. (صحیح بخاری)
 ?? رعایت بهداشت در خوردنی ها و نوشیدنی ها

یکی دیگر از بسترهای پیشگیری از بیماری، در بُعد خوردنی‌ها و نوشیدنی‌ها می‌باشد.
حرام بودن خوردن گوشت و شیر برخی حیوانات، درست ذبح کردن حیواناتی که خوردن گوشت آنها حلال است، پاک و تمیز بودن مواد خوراکی و نوشیدنی و حفاظت از آلوده شدن آنان، رعایت آداب خوردن و نوشیدن و… از جمله نکاتی‌ست که در این زمینه باید رعایت شود.   
 از مقداد بن معدیکرب ـ رضی الله عنه ـ نقل است که پیامبر ـ صلی الله علیه و علی آله و سلم ـ فرمودند: آدمیزاد هیچ ظرفی بدتر از شکمش را پر نکرده است. برای آدمی همین‌قدر غذا کافی است که بتواند کمرش را راست کند. (بتواند کارهای روزمره‌اش را انجام دهد.) و اگر چاره‌ای نبود شکمش را به سه بخش تقسم کند، بخشی برای غذا، بخشی برای نوشیدنی و بخشی برای هوا. (ترمذی)
علامه ابن رجب می‌نویسد: این حدیث به عنوان یک اصل جامع و قاعده کلی برای طب قلمداد می‌شود. نقل شده وقتی ابن ماسویه طبیب، این حدیث را در کتاب ابن خیثمه خواند گفت: اگر انسان‌ها به همین حدیث پایبند باشند، به هیچ مریضی مبتلا نمی‌شوند و بساط دارو فروش‌ها برچیده خواهد شد.

?? تمیز نگه داشتن محیط  
نظافت محیط، یکی از راه‌های حفاظت سلامتی است. در سیرت پیامبر این نکته به عنوان بخشی از پیشگیری برشمرده شده است. پیامبر ـ صلی الله علیه و علی آله و سلم ـ ، انسان مومن را نه تنها به حفاظت بدن و لباس امر کرده بلکه به نظافت محیط و پیرامونش نیز فرمان داده است؛ تا اینکه مردم در محیطی زیبا و تمیز زندگی کنند. بر همین اساس هر کاری که باعث کثیف شدن محیط زندگی شود و آب، هوا و راه را آلوده ‌کند، مخالف سنت و روش پیامبر ـ صلی الله علیه و علی آله و سلم ـ است. (و باید ترک گردد).
از ابوهریره نقل شده که آن جناب فرمودند: هیچ یک از شما در آب جاری که در آن خودش را می‌شوید، بول نکند. (صحیح بخاری).
از حضرت ابوذر ـ رضی الله عنه ـ روایت گردیده که پیامبر ـ صلی الله علیه و علی آله و سلم ـ فرمودند: اعمال امتم از قبیل کارهای نیک و بد بر من عرضه شد، یکی از کارهای نیک، دور کردن چیز موذی از راه  است و یکی از کارهای بد، انداختن آب دهان در مسجد (محل عمومی) است.(صحیح بخاری).  

آلوده کردن هوا نیز امری است که به نوعی آلوده کردن محیط زندگی است و این خود کاری ناجائز و ممنوع است و از آن نهی شده است و در تحت این حدیث پیامبرـ صلی الله علیه و علی آله و سلم ـ قرار می‌گیرد که فرمودند: (لاضرر و لا ضرار فی الاسلام) در اسلام شخص، نباید ضرری برای خودش و برای دیگری باشد. (بیهقی)

?? معالجه بعد از ابتلا
همانگونه که پیامبرـ صلی الله علیه و علی آله و سلم ـ در زمینه پیشگیری و حفاظت قبل از مریض شدن، نکات و راهنمایی‌هایی را بیان داشته‌اند. نکاتی را نیز در زمان ابتلا به مریضی بیان فرموده‌اند. ایشان دستور داده‌اند در صورت ابتلا به بیماری غیرواگیردار، درمان و معالجه صورت گیرد و در صورت ابتلا به بیماری واگیردار مریض علاوه بر معالجه، قرنطینه شود. از اسامه بن شریک ـ رضی الله عنه ـ نقل شده که فرموده‌اند: من نزد پیامبرـ صلی الله علیه و علی آله و سلم ـ بودم که چند نفر بادیه‌نشین آمدند. آنها گفتند: ای رسول خدا! آیا مریضی‌ها خود را معالجه کنیم( یا اینکه فقط توکل کنیم). فرمودند: بله. ای بندگان خدا معالجه کنید، چرا که خداوند برای هر مریضی، دوایی قرار داده است. مگر یک مریضی. آنها پرسیدند: آن چیست؟ آن حضرت پاسخ دادند: پیری. (ابوداود، ابن ماجه)

?? قرنطینه نمودن   

یکی از نکات مهم در زمان ابتلا به بیماری‌های واگیردار، قرنطینه نمودن است. این کار یکی از کارهای مهم در زمان شیوع بیماری‌های واگیردار است. از همین رو در زمان شیوع چنین بیماری‌هایی ممنوعیت ورود افراد غیر مبتلا به منطقه بیماری و عدم ارتباط با افراد مبتلا بسیار مهم است. همچنین افراد آن منطقه نباید از محل خود خارج شوند.
پیامبرـ صلی الله علیه و علی آله و سلم ـ در چندین حدیث به‌وضوح بیان داشته‌اند که در صورت ابتلای افراد منطقه‌ای به بیماری واگیرواداری نباید از آنجا خارج شوند و باید در قرنطینه قرار گیرند. بلکه فرار از آن منطقه را مانند فرار از جهاد برشمرده و از زمره گناهان کبیره دانسته‌اند و فردی که شرایط را متحمل شود و صبر پیشه کند، اجر شهید را دارد.

در روایتی از پیامبر ـ صلی الله علیه و علی آله و سلم ـ نقل شده که فرمودند: فرد مریض را پیش فرد سالم نبرید. (صحیح بخاری).
در روایتی فرمودند: همانگونه که از ترس شیر فرار می‌کنی، از فرد جذامی نیز بگریز.(صحیح بخاری).
از اسامه بن زید ـ رضی الله عنه ـ نقل است که رسول خدا ـ صلی الله علیه و علی آله و سلم ـ فرمودند: اگر شنیدید که در سرزمینی طاعون شیوع یافته به آنجا نروید و اگر در سرزمینی بودید که طاعون آنجا شیوع یافت، از آنجا خارج نشوید. (صحیح بخاری).
از جابر بن عبدالله ـ رضی الله عنه ـ نقل شده که پیامبر فرمودند: کسی که از طاعون فرار کند، مانند کسی است که از لشکر شکست خورده گریخته و کسی که در مقابل آن صبر پیشه کند مانند کسی است که در لشکر شکست خورده، صبر کرده است.(مسند احمد).
از ام المومنین عائشه ـ رضی الله عنها ـ نقل شده که از پیامبر ـ صلی الله علیه و علی آله و سلم ـ در مورد طاعون پرسیدند: آن حضرت ـ صلی الله علیه و علی آله و سلم ـ فرمودند: این عذابی است که خداوند برای کسانی که بخواهد فرستاده و برای مومنین آن را رحمت می‌گرداند. هر بنده‌ای که در سرزمینی باشد و آنجا طاعون شیوع یابد و او صبر پیشه کند و بدین یقین باشد که هر چه بر او می‌آید خواست خداوند است، به او پاداشی مانند پاداش شهید داده می‌شود.(صحیح بخاری)     

?? نکته:
انسان مسلمان می‌داند، بهره بردن و استفاده کردن از امکانات منافی توکل بر خدا نیست و به بهانه توکل، اسباب و امکانات را رها نمی‌کند. بکار بردن اسباب خود یکی از راه‌های پیشگیری است.
سلامتی و تندرستی یکی از نعمت های بزرگ خداوند برای انسان‌هاست. از عبدالله بن عباس ـ رضی الله عنه ـ نقل شده که پیامبر ـ صلی الله علیه و علی آله و سلم ـ فرمودند: دو نعمت هستند که بسیاری از مردم نسبت بدان‌ها ضرر می‌کندد (قدر آن را نمی‌دانند) «سلامتی» و «فارغ بودن». (صحیح بخاری).
در متون حدیثی روایت‌های زیادی از پیامبر ـ صلی الله علیه و علی آله و سلم ـ نقل شده که به انواع بیماری‌ها و طریقه معالجه آنها پرداخته‌اند. حتی برخی از اهل علم کتاب‌هایی در همین زمینه نوشته‌اند. بر ما لازم است تا برای حفظ سلامتی جسمی و روحی خود زندگی‌مان را مطابق فرامین پیامبر ـ صلی الله علیه و علی آله و سلم ـ قرار دهیم، چرا که مسیر ایشان بهترین مسیرهاست.  

منبع: اسلام وب
ترجمه: انواروب