نوشتار زیر  ده نکته شرعی پیرامون مسئله‌ای‌ست که این روزها همه جا نُقل مجلس است و در مورد آن سخن گفته می‌شود؛ منظورم بیماری کووید 19 است که یکی از انواع ویروس کرونا می‌باشد.  اینک ضرورت ایجاب می‌کند تا نکاتی یادآور شویم، شاید مفید افتد. خداوند شر آن را از ما دور بگرداند.

الحمد لله، والصلاة والسلام على رسول الله، وعلى آله وصحبه ومن والاه. أما بعد:

 نوشتار زیر  ده نکته شرعی پیرامون مسئله‌ای‌ست که این روزها همه جا نُقل مجلس است و در مورد آن سخن گفته می‌شود؛ منظورم بیماری کووید 19 است که یکی از انواع ویروس کرونا می‌باشد.  اینک ضرورت ایجاب می‌کند تا نکاتی یادآور شویم، شاید مفید افتد. خداوند شر آن را از ما دور بگرداند.

1-  بر مسلمان لازم است که یقین داشته باشد هر خیر و شری که به او می‌رسد، بر اساس تقدیراست. چنانکه خدای متعال فرموده است: ﴿ إِنَّا كُلَّ شَيْءٍ خَلَقْنَاهُ بِقَدَرٍ ﴾ ما هر چیزی را به اندازه‌ی لازم و از روی حساب و نظام آفریده‌ایم/ قمر49 و ایمان داشته باشد که  نفع و ضرر تنها در حکم خداست و هیچ چیزی خارج از علم و خواست او نیست و در مورد هر چیزی که حکم می کند، بر اساس حکمت بلیغ اوست و همانگونه که بندگانش را در خیر و خوبی می‌آزماید در شر و بدی نیز آنها را مورد ابتلا قرار می‌دهد و هدف این ست که انسان به سوی خدا بازگردد. چنانکه فرموده است: ﴿ وَبَلَوْنَاهُمْ بِالْحَسَنَاتِ وَالسَّيِّئَاتِ لَعَلَّهُمْ يَرْجِعُونَ ﴾. ایشان را به نیکیها و بدیها آزمایش کردیم تا این که (پشیمان شوند و از خواب غفلت بیدار و به سوی کردگار) باز گردند. / اعراف 168

و یا فرموده است: ﴿ فَلَوْلَا إِذْ جَاءَهُم بَأْسُنَا تَضَرَّعُوا وَلَـٰكِنْ قَسَتْ قُلُوبُهُمْ وَزَيَّنَ لَهُمُ الشَّيْطَانُ مَا كَانُوا يَعْمَلُونَ ﴾. آنان چرا نباید هنگامی که به عذاب ما گرفتار می‌آیند، خشوع و خضوع کنند (و بیدار شوند و اندرز گیرند و با تضرّع و زاری دست دعا به سوی باری بلند کنند و آمرزش خواهند؟) ولی دلهایشان سخت شده است و (نرود میخ آهنین بر سنگ! و علاوه از قساوت قلب) اهریمن (هم) اعمالی را که انجام می‌دهند برایشان آراسته و پیراسته است./ انعام 43/

2- بنده بداند که یکی از اسباب انتشار این ویروس‌ها، گناهان می‌باشد. پرودگار متعال فرموده است: ﴿ وَمَا أَصَابَكُمْ مِنْ مُصِيبَةٍ فَبِمَا كَسَبَتْ أَيْدِيكُمْ وَيَعْفُو عَنْ كَثِيرٍ ﴾. آنچه از مصائب و بلا به شما می‌رسد، به خاطر کارهائی است که خود کرده‌اید. تازه خداوند از بسیاری (از کارهای شما) گذشت می‌کند (که شما از آنها توبه نموده‌اید و یا با کارهای نیک آنها را از نامه‌ی اعمال زدوده و پاک کرده‌اید). شوری30

 و در حدیثی نیز از پیامبر روایت شده: «لم تظهرْ الفاحشةُ في قومٍ قَطُّ حتى يُعلنوا بها إلا فَشَا فيهمُ الطاعونُ والأوجاعُ التي لم تَكُنْ في أَسْلافِهمُ الذين مَضَوْا». [ابن ماجه]. هرگاه فحشا و کارهای ناشایست در قومی علنی شد، طاعون و بیماری‌هایی که در گذشتگان‌شان نبوده در بین آنها شایع می‌شود.

و در سوره مبارکه نحل نیز فرموده است: ﴿ وَلَوْ يُؤَاخِذُ اللهُ النَّاسَ بِظُلْمِهِمْ مَّا تَرَكَ عَلَيْهَا مِن دَابَّةٍ وَلَـٰكِنْ يُؤَخِّرُهُمْ إِلَىٰ أَجَلٍ مُّسَمًّى ﴾. گر خداوند مردمان را به سبب ستمشان (هرچه زودتر به عقاب و عذاب آن) کیفر می‌داد، بر روی زمین جنبنده‌ای (انسان نام) باقی نمی‌گذاشت، ولیکن آنان را تا مدّت معیّن (که زمان فرا رسیدن مرگ ایشان است) مهلت می‌دهد/نحل 61

 و در سوره فاطر نیز بیان داشته: ﴿ وَلَوْ يُؤَاخِذُ اللهُ النَّاسَ بما كَسَبُوا مَّا تَرَكَ عَلَيْهَا مِن دَابَّةٍ ﴾. هر گاه خداوند مردمان را در برابر کارهائی که می‌کنند (فوراً و بدون کمترین مهلتی برای اصلاح و تجدید نظر و خودسازی) به کیفر برساند، انسانی را بر روی زمین باقی نخواهد گذاشت./ فاطر 45

 3- فرد مسلمان و مؤمن بداند که انسان موجود ضعیفی است. بشر هر قدر گمان کند که پیشرفت نموده و به دستاوردهای عجیب و غریب دست یافته اما باز هم ضعیف است. خدای متعال فروده است:

 ﴿ وَخُلِقَ الْإِنسَانُ ضَعِيفًا ﴾. و انسان ضعیف آفریده شده است/ نساء /28  و یا فرموده است: ﴿ يا أَيُّهَا النَّاسُ أَنتُمُ الْفُقَرَاءُ إِلَى اللهِ وَاللهُ هُوَ الْغَنِيُّ الْحَمِيدُ ﴾. ای مردم! شما (در هر چیزی، محتاج و) نیازمند خدائید، و خدا بی‌نیاز (از عبادت شما است) و ستوده است./ فاطر 15/

4- انسان مسلمان بداند که تنها ذاتی که قدرت رفع ضرر را دارد، خداوند است. خداوند می فرماید:  ﴿ وَإِنْ يَمْسَسْكَ اللهُ بِضُرٍّ فَلَا كَاشِفَ لَهُ إِلَّا هُوَ وَإِنْ يَمْسَسْكَ بِخَيْرٍ فَهُوَ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ ﴾ اگر خداوند زیانی به تو برساند، هیچ کس جز او نمی‌تواند آن را برطرف سازد، و اگر خیری به تو برساند (هیچ کس نمی‌تواند از آن جلوگیری کند)، چرا که او بر هر چیزی توانا است. / انعام 17 .

در فرازی دیگر فرموده است: ﴿ أَمَّنْ يُجِيبُ المُضْطَرَّ إِذَا دَعَاهُ وَيَكْشِفُ السُّوءَ وَيَجْعَلُكُمْ خُلَفَاءَ الْأَرْضِ أَإِلَهٌ مَعَ اللهِ قَلِيلًا مَا تَذَكَّرُونَ ﴾. (آیا بتها بهترند) یا کسی که به فریاد درمانده می‌رسد و بلا و گرفتاری را برطرف می‌کند هر گاه او را به کمک طلبد، و شما (انسانها) را (برابر قانون حیات دائماً به طور متناوب) جانشین (یکدیگر در) زمین می‌سازد (و هر دم اقوامی را بر این کره‌ی خاکی مسلّط و مستقرّ می‌گرداند. حال با توجّه بدین امور) آیا معبودی با خدا است؟! واقعاً شما بسیار کم اندرز می‌گیرید./ نمل 62  و یا به نقل از ابراحیم خلیل فرموده است: ﴿ وَإِذَا مَرِضْتُ فَهُوَ يَشْفِينِ ﴾. و هنگامی که بیمار شوم او است که مرا شفا می‌دهد./ شعراء 80

5- بر مسلمان لازم است تا در راستای حفظ جان خود از هرگونه اسباب و امکانات شرعی و دنیوی بهره ببرد و مهم ترین ابزار در این زمینه، توکل صادقانه و راستین به خداست. خداوند می فرماید: ﴿ قُلْ لَنْ يُصِيبَنَا إِلَّا مَا كَتَبَ اللهُ لَنَا هُوَ مَوْلَانَا وَعَلَى اللَّهِ فَلْيَتَوَكَّلِ المُؤْمِنُونَ ﴾ بگو: هرگز چیزی (از خیر و شرّ) به ما نمی‌رسد، مگر چیزی که خدا برای ما مقدّر کرده باشد. (این است که نه در برابر خیر مغرور می‌شویم و نه در برابر شرّ به جزع و فزع می‌پردازیم، بلکه کاروبار خود را به خدا حواله می‌سازیم، و) او مولی و سرپرست ما است، و مؤمنان باید تنها بر خدا توکّل کنند و بس./ توبه 51 .

و فرموده است: ﴿ وَعَلَى اللهِ فَتَوَكَّلُوا إِنْ كُنْتُمْ مُؤْمِنِينَ ﴾ اگر مؤمن هستید، بر خدا توکّل کنید./ مائده 23/. سوال اینجاست که فرجام توکل چیست؟ خدای متعال در پاسخ بدین سوال فرموده است: ﴿ وَمَن يَتَوَكَّلْ عَلَى اللهِ فَهُوَ حَسْبُهُ ﴾. هر کس بر خداوند توکّل کند (و کار و بار خود را بدو واگذارد) خدا او را بسنده است./ طلاق 3/

6- از اسباب شرعی در این زمینه می توان به اصلاح نفس، توبه ورد مظالم، ادای حقوق دیگران، استغفار، صدقه دادن و انجام کارهای خیر نام برد. خدای متعال می فرماید: ﴿ وَمَا كَانَ اللهُ لِيُعَذِّبَهُمْ وَأَنتَ فِيهِمْ وَمَا كَانَ اللهُ مُعَذِّبَهُمْ وَهُمْ يَسْتَغْفِرُونَ ﴾. خداوند تا تو در میان آنان هستی ایشان را عذاب نمی‌کند (به گونه‌ای که آنان را ریشه‌کن و نابود سازد. چرا که تو رَحْمَةًلِلْعالَمین بوده و آنان را به سوی حق فرا می‌خوانی و امیدواری که آئین اسلام را بپذیرند و راه رستگاری در پیش گیرند)، و همچنین خداوند ایشان را عذاب نمی‌دهد در حالی که (برخی از) آنان طلب بخشش و آمرزش می‌نمایند (و از کرده‌ی خود پشیمانند و از اعمال ناشایست خویش توبه می‌کنند). / انفال 33

و نیز فرموده است: ﴿ وَمَا كَانَ رَبُّكَ لِيُهْلِكَ الْقُرَى بِظُلْمٍ وَأَهْلُهَا مُصْلِحُونَ ﴾ (سنّت و عادت) پروردگارت چنین نبوده است که شهرها و آبادیها را ستمگرانه ویران کند، در حالی که ساکنان آنجاها (متمسّک به حق و ملتزِم به فضائل بوده و) درصدد اصلاح (حال خود و دیگران) برآمده باشند. /هود 117.

در حدیثی نیز از رسول خدا –صلی الله علیه و علی آله و سلم- نقل شده که فرمودند: حدود خدا را نگهدار تا خدا تو را حفاظت کند، و حدودش را نگهدار تا او را پیش رویت بیابی (ترمذی)

ودیگر اینکه فرد مسلمان بداند هر بلایی که به وی می رسد بواسطه گناهی است که صورت گرفته و تنها راه برطرف نمودن آن، توبه می باشد.

7- یکی دیگر از راه های شرعی، پناه بردن به اوراد شرعی و ادعیه ماثوره می‌باشد که در حق خود و خانواده‌اش بخواند و یکی از آنها اذکار صبح و شام است. سه مرتبه این دعا را بخواند: «بسم الله الذي لا يَضُرُّ مع اسْمِه شيءُ في الأرض ولا في السماء وهو السَّميعُ العليم».  سه مرتبه این تعویذ را بگوید: «أعوذُ بكَلِماتِ اللهِ التامّاتِ مِنْ شَرِّ ما خَلَق». و معوذتین(قل اعوذ برب الناس و قل اعوذ برب الفلق) و آیة الکرسی را قرائت کند. و دو آیه پایانی سوره بقره را بخواند. و دعاهای ورود و خروج از خانه و دعای هنگام خواب از همین قبیل اند. و نیز چهار رکعت نماز در اول روز و ادای نماز صبح با جماعت و دعاهایی که برای رفع بلا و مصیبت و و حفاظت از مصیبت ها و بیماری های صعب العلاج می‌باشد. و در این زمینه می‌تواند به کتاب‌های  (حصن المسلم) و کتاب (الدعاء و العلاج) و (مناجات مقبول) اشاره نمود.

8- وقتی شخص از بیماری‌ای می ترسد که بنا به  گفته پزشکان و متخصصان احتمال مرگ و میر در آن کمتر از 2 درصد می‌باشد، باید بداند مرگ صد درصد همه را فرا می گیرد. انسان باید چه کند؟ پیش از خود چه فرستاده؟ و چقدر آماده گیری نموده است؟

9-  یکی دیگر از اسباب شرعی، پیشگیری و درمان می باشد. در حدیث آمده که نبی رحمت –صلی الله علیه و علی آله و سلم- فرمودند: «ای بندگان خدا! خودتان را مداوا کنید چرا که خداوند برای هر بیماری بجز پیری دارویی تعیین نموده است.» و در مورد پیشگیری نیز فرموده اند: «همانگونه که از شیر فرار می کنی از فرد جذامی نیز بگریز.» و یا فرموده اند: «فرد مریض پیش انسان سالم نرود.» و در روایتی آمده که فردی جذامی از قبیله ثقیف می خواست نزد پیامبر -صلی الله علیه و علی آله و سلم- برود و با ایشان بیعت نماید. پیامبر پیامی به او فرستادند که ما از همین جا با تو بیعت می کنیم، تو برگرد. و روایتی دیگر از این قبیل.

و در حدیث پایانی نکاتی است پیرامون اینکه در بیماری‌هایی که امکان واگیری در آنها وجود دارد می توان مصافحه و دست دادن را ترک نمود. از همین رو ضروری است تا حد ممکن از قوانین و ضوابط پیشگیری در هر زمینه بهره برد؛ چرا که اصول آنها در دین ما وجود دارد. 

 10- هر کسی که بدین امراض مبتلا شد، باید صبر پیشه سازد و امید اجر و پاداش داشته باشد و در مجالس و نشست ها شرکت نکند  و بیشتر از پیش به درگاه خدا التجا و زاری نماید و در این زمینه نیز پیامبران بهترین الگو هستند. خدای متعال در ماجرای امتحان حضرت ایوب می فرماید: ﴿ وأيُّوبَ إذْ نادَى ربَّه أنِّي مَسَّنِيَ الضُّرُّ وأَنْتَ أَرْحَمُ الرّاحِمينَ * فاسْتَجَبْنَا لَهُ فَكَشَفْنَا مَا بِهِ مِنْ ضُرٍّ وَآتَيْنَاهُ أَهْلَهُ ومِثْلَهُمْ مَعَهُمْ رَحْمَةً مِنْ عِنْدَنَا وذِكْرَى لِلعَابِدِينَ ﴾. ایّوب را (یاد کن) بدان گاه که (بیماری او را از پای در آورده بود، و در این وقت) پروردگار خود را به فریاد خواند (و عاجزانه گفت: پروردگارا!) بیماری به من روی آورده است و تو مهربانترین مهربانانی (پس بدین بنده‌ی ضعیف رحم فرما).* دعای او را پذیرفتیم و بیماری وی را برطرف ساختیم، و (به جای) اولاد (و اموالی که از دست داده بود) دو چندان بدو دادیم، محض مرحمتمان (در حق ایّوب) و تذکاری (از صبر و شکیبائی) برای پرستندگان (یزدان سبحان، تا همچون ایّوب شکیبا و امیدوار به لطف و فضل خدا باشند)./ انبیاء 83-84

و به یاد داشته باشد که هر چیزی بر اساس تقدیر اوست. در حدیثی از رسول خدا –صلی الله علیه و علی آله و سلم- نقل شده که فرمودند:  «عَجَبًا لأَمْرِ المؤمن إنَّ أَمْرَهُ كُلَّه خيرٌ، وليس ذلك لأَحَدٍ إلا للمؤمن؛ إنْ أصابَتْهُ سَرّاءُ شَكَرَ؛ فكان خيرًا له، وإن أصابَتْهُ ضَرّاءُ صَبَر؛ فكان خيرًا له».  حالت انسان مومن عجیب است، تمام حالات او خیر هست، اگر به او خوشی برسد شکر می کند پس برایش خیر است و اگر به او بدی برسد صبر پیشه می کند نهایتا برایش خیر است. [رواه مسلم].

او باید نسبت به خدای خودش گمان نیک داشته باشد. و این نکته نیز قابل تامل است که بیشتر افراد مبتلا بدین بیماری به اذن خدا شفا می یباند. و اگر بر اساس تقدیر خداوندی شفا نیافت و وفات کرد، امید هست که شامل این حدیث رسول خدا شود که فرمودند:

 «الطاعونُ شهادةٌ لكل مسلم». طاعون برای مسلمان شهادت تلقی می گردد [بخاري ومسلم]. و ثابت هست که عموما بیماری کفاره گناهان می گرد. در حدیثی از ام المومنین عائشه-رضی الله عنها- روایت شده : من از پیامبر–صلی الله علیه و علی آله و سلم- در مورد طاعون پرسیدم:  نبی رحمت –صلی الله علیه و علی آله و سلم- فرمودند: عذابی است که خداوند بر امت های پیش از شما فرو می فرستاد اما در مورد مومنین آن را مایه رحمت قرار داده است. هر بنده ای که در سرزمینی بدان مبتلا شد و از آن جا خارج نشد و همانجا ماند و صبر پیشه کرد و امید پاداش داشت و یقین داشت که هر چه بدو می رسد بر اساس خواست خداوند داست، به او اجر شهید داده می شود. صحیح بخاری.  

 آنچه گذشت ده نکته ای بود که پیرامون این بیماری بیان شد. بار خدایا ما را در سایه الطاف خود حفظ فرما و هرگونه بلا و وبا و بمیاری سخت را از بلاد و سرزمین‌های  ما و جوامع بشری دور کن.

اللهم احْفَظْنا بحِفْظِك، واكْلَأْنا برِعايَتك، واحْرُسْنا بعَيْنِك التي لا تنام. اللهم ارفعْ عَنّا البَلَاءَ والوَباءَ والغَلَاءَ وعن المسلمين، اللهمَّ لا تُؤاخذنا بذُنوبنا ولا بما فَعَلَه السُّفهاء منّا. اللهم اجْعَلْنا في حِمَاك، واجعلْ عَمَلنا في رِضاك، إليك التجأنا، وعليك توكَّلْنا، وإليك فوَّضْنا أمورَنا.

وآخر دعوانا أن الحمد لله رب العالمين، وصلى الله وسلَّم على نبيِّنا محمَّدٍ وآلِهِ وصَحْبِه أجمعين.

 به قلم: محمد زياد بن عمر التُّكْلَة

ترجمه: انواروب