الحمد لله، والصلاة والسلام على رسول الله، وعلى صحبه وأزواجه وأبنائه ومَن تبعه بإحسان إلى يوم الدين.

افرادی که در ذیل نام شان ذکر شده، برخی از کسانی هستند که در مورد شان گفته شده که نماز صبح را با وضو عشاء خوانده اند. البته شایان ذکر ست که جمع آوری این مطالب بدون مدنظر داشتن صحت و ضعف آنها یا بیان موقف و حکم شرعی آن می باشد.

از آنجا که اهل علم از دیرباز برای برافروختن همت و اشتیاق دیگران این مطالب را ذکر می کرده اند من نیز دوست داشتم تا بر همین اساس این مطالب را جمع آوری نمایم و آنها را براساس حروف الفبا گرد آوری کرده ام: که عبارت اند از:
 1-ابن مغلس داودی: دارقطنی می گوید: او یکی از فقهاء مشایخ بود و همانندش دیده نشده به مدت چهل سال شب نخوابید و نماز صبح را با وضو عشا می گزارد. (1)  
2- ابوالخیر قزوینی طالقانی: ابوالقاسم صوفی می گوید: قزوینی شیخ ما نماز صبح را با وضو عشاء ادا می کرد. (2)
3- ابوحنیفه: ابویحیی الحمانی از برخی یارانش  نقل می کند: نماز صبح را با وضو عشا بجا می آورد. (3) و نیز اسد بن عمرو(4) نقل کرده: طبق آنچه حفظ و نقل شده ابوحنیفه به مدت چهل سال نماز صبح را با وضو عشا می خواند. (5)
4- تاج الدین عبدالوهاب ذاکر مصری: به هنگام وفاتش  گفته است: من چهل سال نماز صبح را با وضو عشاء ادا کردم. (6)
5-: سعید بن مسیب: گفته شده: پنجاه سال نماز صبح را با وضو عشا خوانده است. (7)
6- سلیمان بن ترجان ابوالقاسم تیمی: گفته شده: چندین سال نماز صبح را با وضو عشاء بجا آورده است.(8)
 7- سلیمان بن طرخان تیمی: ابن سعد گفته است: تمام شب را نماز می گزارد و نماز صبح را با وضو عشا می خواند.(9) ابن جوزی می گوید: وی از مجتهدین عبادت گزار بود و نماز صبح را وضو عشاء بجا می آود.(10) معتمر بن سلیمان نیز گفته است: پدرم به مدت چهل سال یک روز روزه می گرفت و یک روز افطار می نمود و نماز صبح را با وضو عشا ادا می کرد.(11)

 8- سید احمد بخاری عارف بالله شریف الحسینی: شیخ الهی می گوید: سید احمد بخاری به مدت شش سال نماز صبح را با وضو عشا به همراه ما اقامه می نمود.(12)

9- عبدالرحمن بن اسود نخعی: محمد بن اسحاق می گوید: عبدالرحمان بن اسود بن یزید در مسیر ادای حج به منزل ما آمد. یکی از پاهایش زخمی شده بود  تا صبح بر یک پا نماز خواند. وی گفته: نماز صبح را با وضو عشا ادا کرده است.(13)

10-عبدالله ابوالقاسم خفاف معروف به ابن نقیب بغدادی: مدت زمان زیادی نماز  صبح را با وضو عشا اقامه نموده است. (14)

11-عبدالواحد بن زید بصری: گفته شده: به مدت چهل سال نماز صبح را با وضو عشا بجا آورده است(15)
 12- مالک: در تاریخ المنتجالی آمده: در مدت بیش از چهل سال کمتر اتفاق افتاده باشد که نماز صبح را با وضو عشا نخوانده باشد.(16)

 13- محمد بن ابراهیم بن عبدوس فقیه مغربی. عبدالله بن اسحاق بن تبان گفته است:  ابن عبدوس چهارده سال با وضو عشا نماز صبح را خواند.(17)

14- منصور بن زاذان: هشیم می گوید: طی بیست سال با وضو عشا نماز صبح را می خواند. (18)
 15- هاشم بن بشیر ابومعاویه سلمی واسطی: در مورد وی نقل شده: طی ده سال پایانی عمرش نماز صبح را با وضو عشا بجا می آورد. (19)

16- هشیم: ابن ابی الدنیا می گوید: شخصی از عمرو بن عون شنیده بود برایم نقل کرد: هشیم در بیست سال آخر عمرش نماز صبح را با وضو عشا بجا می آورد. (20)

17- وهب بن منبه: خودش گفته که من نماز ظهر را با وضو عشا ادا می نمایم (21). و نیز گفته شده: به مدت بیست سال نماز صبح را با وضو عشا می خوانده است(22). ابن جوزی گفته است: در بیوگرافی طاووس برایمان نقل شده که وهب بن منبه چهل سال با وضو عشا نماز صبح را می خوانده است(23). و عبدالصمد بن معقل گفته است: وهب بن منبه چهل سال نماز صبح را با وضو عشا اقامه می نمود (24). و نیز از وی نقل شده: چندین ماه با عمویم وهب بودم می دیدم که نماز صبح را با وضو عشا می خواند. (25)

 18- یزید بن هارون بن زادی: چهل سال با وضو عشا نماز صبح را اقامه کرده است (26)

منابع:
– شذرات الذهب في أخبار من ذهب (2 / 299
2-  طبقات الشافعية الكبرى (6 / 10.
3- البداية والنهاية (10 / 107)، نک: التكميل في الجرح والتَّعديل ومعرفة الثقات والضُّعفاء والمجاهيل (1 / 377 – محقَّق) لابن كثير.
4- تاريخ بغداد (13 / 355) للخطيب.
5-  تهذيب الكمال (29 / 434) للمزي، و نک: تاريخ ابن الوردي (1 / 188.
6- شذرات الذهب في أخبار من ذهب (8 / 110)، والبداية والنهاية (1 / 163.
7- وفَيَات الأعيان (2 / 375.
8-  النجوم الزاهرة في ملوك مصر والقاهرة؛ لابن تغري بردي.
9- الطبقات الكبرى (7 / 253.
10- صفة الصفوة (3 / 296.
11- حلية الأولياء وطبقات الأصفياء (3 / 28)، وشعب الإيمان (4 / 530)، وصفة الصفوة (3 / 297)، وشذرات الذهب في أخبار من ذهب (1 / 206) لابن العماد، والعِبَر في خبر من غبر (1 / 195)، وتذكرة الحفاظ (1 / 151)، وتاريخ الإسلام ووَفَيَات المشاهير والأعلام (3 / 879.
12- شذرات الذهب في أخبار من ذهب (8 / 105)، والبداية والنهاية (1 / 94.
13- كتاب التهجُّد وقيام الليل (ص: 199) لابن أبي الدنيا، وصفة الصفوة (3 / 95)، وتهذيب الكمال (16 / 532) للمزي، وتهذيب التهذيب (21 / 140.
14- البداية والنهاية (12 / 18)، والنجوم الزاهرة في ملوك مصر والقاهرة.
15-  شذرات الذهب في أخبار من ذهب (1 / 280)، والعِبَر في خبر من غبر (1 / 270.
16- نقلًا عن إكمال تهذيب الكمال في أسماء الرجال (11 / 30)  از مغلطاي.
17- سير أعلام النبلاء (13 / 64.
18- كتاب التهجد وقيام الليل (ص: 455)؛ لابن أبي الدنيا.
 19- البداية والنهاية (10 / 184.
20-  تهذيب الكمال (30 / 287)، وشذرات الذهب (1 / 396)، وسير أعلام النبلاء (8 / 290)، والعبر في خبر من غبر (1 / 286)، وتاريخ الإسلام ووَفَيَات المشاهير والأعلام (4 / 992)، وميزان الاعتدال؛ للذهبي (4 / 307)، وانظر: التكميل في الجرح والتَّعديل ومعرفة الثقات والضُّعفاء والمجاهِيل (2 / 8.
21- مصنَّف عبدالرزاق (1 / 56.
22- وانظر: التكميل في الجرح والتَّعديل ومعرفة الثقات والضُّعفاء والمجاهيل (2 / 140.
23- صفة الصفوة (2 / 294.
24- الثقات (5 / 488)؛ لابن حبان.
25- تهذيب الكمال (31 / 145)، وسير أعلام النبلاء (4 / 547)، وتاريخ الإسلام ووَفيات المشاهير والأعلام (3 / 334)؛ للذهبي.
26-بحر الدم (ص: 177.
به قلم: بكر البعداني
ترجمه: عصمت الله تیموری
با اندکی تصرف